Нигинахон шермухамедова

Olamning paydo bo‗lishi va evolyusiyasi.
Notirik tabiat o‗z shakllari va 
holatlarining son-sanoqsizligi va rang-barangligi bilan aqlni lol qoldiradi. U turli 
jismlar, predmetlar, zarralar, gazlar, maydonlar, xossalar, hodisalar ko‗rinishida 
amal qilar ekan, muttasil harakat va o‗zgarishlar jarayonini boshdan kechiradi.
Dunyoning paydo bo‗lishi va evolyusiyasi haqidagi hozirgi ilmiy 
tasavvurlar so‗nggi 400 yil ichida vujudga keldi, galaktikalar va ularning to‗dalari, 
makro va mikrodunyoning hayratomuz rang-barangligi haqida odamlar XX 
asrdagina xabar topdilar. Olamning cheksiz bo‗shlig‗i qarshisida bizning dunyo 
haqidagi tasavvurlarimiz hozir ham dengizdan bir tomchi bo‗lib tuyuladi. Lekin, 
shunga qaramay, bugungi kunda biz bilgan va tushungan narsalar butun Olam va 
uning ayrim qismlari evolyusiyasi va muttasil o‗zgaruvchanligi haqida ancha asosli 
xulosa chiqarish imkonini beradi. Boshqacha aytganda, dunyo u yoki bu bosqichda 
ma‘lum narsalar vujudga kelib, o‗z borlig‗ini kasb etadigan va qachondir yo‗q 
bo‗ladigan, ya‘ni o‗zining avvalgi borlig‗ini yo‗qotib, modda va energiyaning 
saqlanish qonuniga binoan boshqa narsaga aylanadigan muttasil davom etuvchi 
jarayondir.
Notirik tabiatning hozirda mavjud bo‗lgan butun rang-barangligi o‗z 
asosiga ega, ya‘ni u qachondir vujudga kelgan. Bu fikrni kengayib borayotgan 
Olam haqidagi hozirgi ilmiy tasavvurlar ham tasdiqlaydi. Biroq, olimlar fikriga 
ko‗ra, biz yashayotgan Olam tarixi boshlanishiga asos bo‗lgan Katta portlash 
nazariyasi dunyoning mohiyati va uning tuzilishi xususida yangi va yangi 
masalalarni kun tartibiga qo‗ymoqda. Tabiiy fanlarning ma‘lumotlari taxminan 15 
milliard yil muqaddam ayrim osmon jismlari mavjud bo‗lmagani, bizning Olam 
deyarli bir jinsli kengayib borayotgan plazmadan tashkil topganidan dalolat beradi. 
Endilikda bir-biridan uzoqlashayotgan galaktikalar tarkibiga kiruvchi yulduzlar, 
sayyoralar, asteroidlar va boshqa ko‗plab kosmik jismlar mavjud bo‗lib, bu 
galaktikalarning to‗dalarida vaqti-vaqti bilan fanga ma‘lum bo‗lmagan sabablarga 
ko‗ra ulkan tadrijiy va inqilobiy o‗zgarishlar yuz beradi.
Er tarixi.
Ilmiy tasavvurlarga ko‗ra biz yashayotgan sayyora taxminan 4,5 
milliard yil muqaddam ilk quyosh sistemasida sochilib yotgan gazsimon-
changsimon moddadan paydo bo‗lgan, muayyan moddiy jism sifatida o‗z 
borlig‗ini kasb etgan, oradan yana bir milliard yilcha vaqt o‗tgach, Erning geologik 
tarixi boshlangan. Hozirgi zamon fani aniqlagan eng qadimgi tog‗ jinslarining 
yoshi shundan dalolat beradi. SHunday qilib, Er jonsiz tabiatining moddiy dunyosi 
o‗zining aniq geologik yil hisobiga ega va uning borlig‗i sayyoramizning umumiy 
evolyusion jarayonlari bilan bog‗liq. Erning tabiiy kosmik jism sifatidagi 
evolyusiyasini esa nafaqat tog‗ jinslari yoki qit‘alar tarixi, balki minerallar, foydali 
qazilmalar, keyinroq esa – oliy shakllar darajasigacha rivojlangan jonli moddaning 
paydo bo‗lishi ham tasdiqlaydi.