Нигинахон шермухамедова

Materiya tushunchasining vujudga kelishi va uning funksiyalari. 
Materiya» tushunchasi qadimgi mutafakkirlar bizni qurshagan dunyoning barcha 
rang-barang narsalarini yaratib va yo‗q qilib bo‗lmaydigan, odamlarga ham, 
xudolarga ham bog‗liq bo‗lmagan umumiy va yagona «birinchi asos»dan kelib 
chiqqani haqidagi g‗oyani ilgari surgan paytdan e‘tiboran falsafiy kategoriya 
sifatida ishlatila boshlagan. Bu «birinchi asos»ni ular barcha narsalarni yaratish 
uchun asosiy material bo‗lib xizmat qiluvchi qandaydir modda sifatida tasavvur 
qilgan. Ayni shu material materiya deb atalgan.
«Materiya» atamasi lotincha 
materia
so‗zidan kelib chiqqan bo‗lib, modda 
degan ma‘noni anglatadi. SHunga qaramay, falsafa tarixida «materiya» 
tushunchasining mazmuni bir necha marta o‗zgargan, tabiatshunoslikning va 
falsafaning rivojlanishiga muvofiq rivojlangan.
Qadimgi yunon falsafasida materiyaning etimologik talqinidan keng 
foydalanilgan. Hamma narsalarning asosi bo‗lgan birinchi modda haqidagi 
tasavvur materiya bilan bog‗langan. Materiya yuzaga keluvchi hamma narsalarning 
substrati sifatida namoyon bo‗lgan.
Materiya haqidagi tasavvur shakllanishining quyidagi bosqichlari farqlanadi. 
Материя ҳақидаги тасаввур шаклланишининг босқичлари 
I босқич.
Антик фалсафа 
Материя бирламчи 
материал (сув, 
олов, атом ва ш.к.) 
сифатида
II босқич.
XVI-XVII асрлар 
метафизик материализми
Материя муайян 
ўзгармас хоссалар 
йиғиндиси 
сифатида
III босқич. 
XVIII-XIX 
асрлар 
Материя инсон сезги 
аъзолари орқали идрок 
этишга қодир бўлган 
объектив борлиқ сифатида
IV босқич. Ҳозирги замон фалсафаси
объектив борлиқни ифодалаш учун мўлжалланган фалсафий категория бўлиб, 
уни инсон ўз сезги аъзолари орқали идрок этади, уни тушуниши мумкин ва 
тушунишга ҳаракат қилади, лекин бунда материя инсондан қатъи назар 
мавжуддир

---

64