Нигинахон шермухамедова

Imkoniyat
– voqelik o‗zgarishining bu voqelik qonunlariga zid bo‗lmagan 
varianti. 
Imkoniyat yangi narsa, hodisa va tamoyillar kelib chiqishini 
ifodalovchi muayyan shart-sharoit hamda vaziyat majmui, narsa, hodisaning 
ichki tabiatiga ko‗ra zaruriy ravishda reallashishi lozim bo‗lgan, biroq hali 
yuzaga chiqmagan voqelikdir. 
Hamonki ayni bir qonunlar turli sharoitlarda amal qilishi har xil natijalarga 
sabab bo‗lar ekan, 
u yoki bu imkoniyatning amalga oshishi uning qonunlarga 
muvofiqligiga ham, ularning amal qilish sharoitlariga ham bog„liq bo„ladi.
Imkoniyatlarning turlari
. Real va formal, abstrakt va muayyan 
imkoniyatlar farqlanadi
Olam ko‗p qirrali, turli hodisalarga boy bo‗lganligi uchun ham imkoniyatning 
voqelikka aylanishi xilma-xil tarzda sodir bo‗lishi mumkin. SHunday ekan, nazariy 
va amaliy faoliyatda real imkoniyat bilan abstrakt yoki formal imkoniyatlarni ajrata 
bilish lozim. Real imkoniyat deb, voqealar rivojining tadrijiy va qonuniy natijasi 
sifatida, muayyan shart-sharoitda shubhasiz ro‗yobga chiqadigan imkoniyatga 
aytiladi. 
Biron-bir 
voqeaning 
mumkinligi 
uning 
voqelik 
qonunlariga 
muvofiqiligidangina emas, balki uning yuz berishi uchun sharoit mavjudligidan 
ham kelib chiqilishi real imkoniyatdir. Real imkoniyat imkoniyatni voqelikka 
aylantirishi mumkin bo‗lgan shart-sharoitlar mavjudligini anglatadi. 
Masalan, tabiatdan misol olsak: urug‗lik dondagi har bir hujayrada o‗simlikka 
aylanish imkoniyati mavjud bo‗ladi. Bu real imkoniyat bo‗lib ma‘lum shart-sharoit 
bo‗lsa va modda almashinish normal kechsa, yorug‗lik, havo harorati, namlik 
ta‘sirida, albatta, voqelikka aylanadi
Agar biron-bir voqeaning mumkinligi mavjud sharoitlarga bog‗liq 
bo‗lmagan holda, ya‘ni u qonunlarga zid emasligi bilangina belgilansa, bunday 
imkoniyat abstrakt imkoniyat deb ataladi (masalan, Erga o‗zga sayyoraliklar uchib 
kelishi mumkinligi). Abstrakt imkoniyatning mavjudligi uchun zarur sharoitlar 
tug‗ilgan (yoki yaratilgan) taqdirda u real imkoniyatga aylanadi. Xuddi shuningdek 
zarur sharoitlar yuzaga kelgan holda real imkoniyat voqelikka aylanadi. Ammo har 
qanday real imkoniyat amalga oshishi shart emas. Turli imkoniyatlarning amalga 
oshish ehtimoli har xil bo‗ladi. 
Abstrakt imkoniyat shunday imkoniyatdirki, o‗zi tabiiy va ijtimoiy 
qonuniyatlar bilan bog‗liq bo‗ladi, lekin muayyan tarixiy sharoitda voqelikka 
aylanishi mumkin bo‗ladi ham, bo‗lmaydi ham. Masalan: sayyoramizning 
Galaktikadagi boshqa samoviy jismlar bilan to‗qnashib ketish ehtimoli bor. Bu hol 
bo‗lishi ham, bo‗lmasligi ham mumkin. 
Tasodifiy aloqa va munosabatlar bilan xarakterlanadigan, o‗zi taraqqiyot 
jarayonidan kelib chiqmaydigan va real asosga ega bo‗lmagan imkoniyat formal 
imkoniyat deyiladi. CH Formal imkoniyat rivojlanishning tasodifiy omillari 
mahsulidir. unonchi, hozirgi davrda aqidaparastlar targ‗ib etayotgan islom 
xalifaligini tashkil etish g‗oyasi haqiqatdan yiroq, real voqelikka aylanishi mumkin 
bo‗lmagan holatdir. Masalan, rasman har bir fuqaro deputat, millioner yoki ko‗p 

---

518 
bolali bo‗lishi mumkin. O‗z-o‗zidan ravshanki, aksariyat fuqarolar uchun bu 
imkoniyat voqelikka aylanmasligi ham mumkin.