Нигинахон шермухамедова

Sababiyat tamoyili. 
Sababiyat aloqalarning genetik tipi, zero unda bir 
hodisa muqarrar yangi bir hodisani yaratadi
. YAngi sifatning paydo bo‗lishi 
sababga ega. Masalan, O‗zbekistonda mudofaa sohasidagi islohotlar ilgarigi 
mudofaa xizmatining hozirgi davr talablariga javob bermasligi davlat 
manfaatlariga mos emasligi bilan belgilanadi. Hodisa va jarayonlarning o‗zaro 
aloqadorlikda biri ikkinchisini keltirib chiqaruvchi jarayondir. Masalan: 1997 yilda 
O‗zbekistonda kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi, unda 
belgilangan vazifalarni tizimli amalga oshirishni taqozo qiladi. 
Tizimlilik tamoyili. 
Tizimlilik tamoyili va u bilan bog‗liq tizimli yondoshuv 
o‗zida dialektika nazariyasining kompleks g‗oyalarini mujassamlashtirgan hozirgi 
zamon fani va amaliyotida muhim metodologik ahamiyat kasb qiladi. Tizimlilik 
tamoyilining asosiy omili yaxlitlik tamoyilidir. Bu ob‘ektlarni ikki yoqlama: bir 
tomondan ob‘ektlarning muhit bilan mutanosibligi, ikkinchi tomondan tizim 
elementlari, xossalari va funksiyalarining butun doirasida ichki bo‗linishi nuqtai 
nazaridan o‗rganishni talab qiladi. Bunda butunning xossalari uning elementlarini 
nazarda tutadi va aksincha. Tizimning yaxlitligi haqidagi tasavvurlar aloqa orqali 
konkretlashtiriladi. (Aloqalar haqida yuqorida aniq ma‘lumot berilgan). 
YUqorida keltirilgan ta‘rif hamma qonunlarga tegishli. Ammo qonunlar har 
xil bo‗ladi. Xususan, asosiy va ikkinchi darajali, dinamik va statik qonunlar, tabiat 
va jamiyat qonunlari, maxsus va umumiy qonunlar farqlanadi. Borliq qonunlari 

---

364 
haqidagi ta‘limot sifatidagi dialektikani umumiy (universal) qonunlar qiziqtiradi, 
chunki ular, birinchidan, faoliyatning barcha sohalariga xos, ya‘ni tabiat, jamiyat 
va bilishda amal qiladi; ikkinchidan, harakat va rivojlanishning teran asoslarini 
yoritib beradi, aniqroq aytganda, rivojlanish nima uchun, qay tarzda, qaysi 
yo‗nalishda yuz beradi, degan muhim savollarga izchil javob beradi.
Dialektika borliqning umumiy qonunlari haqidagi ta‘limot sifatida ob‘ektiv 
dunyo tinimsiz harakatda, o‗zgarishda va rivojlanishda bo‗lishidan kelib chiqadi. 
Dialektikaning bu qoidasi uning ikkinchi tamoyili – 
rivojlanish tamoyilida
qayd 
etiladi. Ammo rivojlanishni ko‗rish va uning mavjudligini tan olishning o‗zi kifoya 
qilmaydi.