Нигинахон шермухамедова

Rivojlanishning dialektik konsepsiyasi quyidagi jihatlarga alohida 
e‘tiborni qaratadi: 
Birinchidan, 
rivojlanishning manbai narsalar, hodisalar va jarayonlarning 
ichki ziddiyatlaridir.
Bu borliqning barcha hodisalariga ichki qarama-qarshiliklar 
xos ekanligini anglatadi. Bu qarama-qarshiliklar o‗rtasidagi munosabatlar 
ziddiyatlar deb ataladi. Har bir predmet, hodisa, jarayon doirasida qarama-
qarshiliklarning birligi va qarshi harakati kuzatiladi. Bu «qarshi harakat» 
rivojlanish manbai hisoblanadi. U hamma joyda: jonsiz tabiatda ham, jonli tabiatda 
ham, ijtimoiy hayotda ham, ong sohasida ham yuz beradi. CHunki borliqning 
umumiy qonuni – dialektik ziddiyatlilik qonuni amal qiladi.
Ikkinchidan, 
miqdor va sifat o„zgarishlarining bir-biriga o„tishi 
rivojlanishning shakli hisoblanadi.
Tabiat, jamiyat va tafakkurda yuz beruvchi 
jarayonlar tahlili har bir narsa, hodisa, jarayonga bir-biri bilan uzviy aloqa qiluvchi 
va muttasil o‗zgaruvchi miqdor va sifat jihatlari xosdir, degan xulosaga kelish 
imkonini beradi. Bu o‗zgarishlarning mohiyati shunda namoyon bo‗ladiki, miqdor 
o‗zgarishlari asta-sekin yig‗ilib, predmetning me‘yorini oshiradi va uning sifat 
holati o‗zgarishiga sabab bo‗ladi. Bu sakrash, rivojlanish jarayonida hujumkorlikni 
to‗xtatish tarzida yuz beradi. Bu erda borliqning umumiy qonuni – miqdor va sifat 
o‗zgarishlarining bir-biriga o‗tishi qonuni amal qiladi.
Uchinchidan, 
rivojlanish jarayonida vorisiylik omili muqarrar tarzda 
mavjud bo„ladi.
Buning natijasida rivojlanish oldingi darajalarining boyligi 
muttasil to‗planishi unga hujumkor tus beradi. SHunga qaramay ayni shu 
hujumkorlik ziddiyatlidir, chunki rivojlanish sikllilik bosqichlarini o‗z ichiga oladi, 
«go‗yoki» eskiga qaytish yuz beradi va rivojlanish spiralsimon ko‗rinish kasb 
etadi. Bunda borliqning umumiy qonuni – inkorni-inkor namoyon bo‗ladi.
Xulosalar.
Olamning mavjudligi uning muttasil o‗zgarishi va rivojlanishi 
bilan bog‗liq. 

---

369 
Rivojlanish o‗zaro aloqalarni taqozo qiladi. Narsalar o‗rtasidagi o‗zaro aloqa 
makon va vaqtdagi o‗zaro ta‘sirni taqozo qiladi.
Taraqqiyotning imkoniyati muayyan tarixiy shart-sharoitning mavjudligi 
bilan belgilanadi. Masalan, hayotning yuzaga kelishi juda ko‗p fizik-kimyoviy 
shartlarga, sayyora haroratiga, atmosferaning mavjudligiga bog‗liq bo‗lgan. 
Mavjud shart-sharoit taraqqiyot darajasining yanada o‗sishiga imkoniyat yaratishi, 
uni to‗xtatib qo‗yishi yoki unga to‗sqinlik qilishi mumkin. Rivojlanish amalda 
yuqoriga qarab, progressiv yo‗nalishda yuz bersa-da, uning ziddiyatli xususiyatga 
ega ekanini yodda tutish lozim.