Нигинахон шермухамедова

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ENERGIYA BORLIQ HODISASI. 
 
Sehgarlik haqidagi har bir afsonada sehrgar va sehrli tayoqcha, igna, ko‗zgu, 
urchuq, tuxum, quticha va hokazolar yordamida bir narsani boshqa narsaga 
aylantirish amallari to‗g‗risida hikoya qilinadi. «Sehrgarlik amallari»ning bu 
atributlari shu darajada katta kuchga egaki, ma‘nolarni o‗zgartiradi, maqsadni 
belgilaydi va o‗zga borliqni yaratadi. Afsonalarda inson fikrining energiyasi 
bunyod etish va vayron qilishga qodir qudratli kuchga aylanadi.

---

226 
Energiya tushunchasi.
Energiya muammosi fanda ham katta qiziqish 
uyg‗otgan. Fanning fundamental qonunlaridan biri – energiyaning saqlanish va 
o‗zgarish qonunidir
. 
Energiya 
yo„q qilib bo„lmaydigan, rang-barang 
o„zgarishlarga qodir substansiya, materiya atributi sifatida talqin qilinadi
. 
Energiya moddiy jismlarning o‗z holatini o‗zgartirish orqali muayyan vazifani 
bajarish qobiliyatidir. 
«Energiya» tushunchasining shakllanishi ancha sekin kechgan. Qadimda 
suv, shamol va hayvonlarning muskul kuchi ham energiya sifatida tan olingan. 
Qadimgi misrliklar elkanni yaratib, shamol kuchi va energiyasidan foydalanganlar, 
uni namoyish etganlar. Evolyusiya qonunlari hamma narsa va jarayonlar nafaqat 
muskul kuchi bilan yoki fizik energiya ta‘sirida, balki inson miyasi – tafakkur 
energiyasi yordamida ham amalga oshirilishini talab qiladi.
YUnon tiliga mansub «energiya» tushunchasi Aristotel tomonidan ko‗p 
qo‗llanilgan. Dunyoning tabiiy ilmiy manzarasi doirasida energiya haqidagi 
tasavvurlar mexanikada shakllangan va bu atama fanda birinchi marta 1807 yilda 
qo‗llanilgan. U bilan bir vaqtda «kuch» atamasidan ham foydalanilgan. G.Leybnits 
energiya hodisasini «jonli kuch» deb tavsiflagan. G.Gelmgols ilmiy muomalaga 
kiritgan potensial energiya haqidagi tasavvurni «kuchlanish kuchi» deb nomlagan.
XIX-XX asrlar chegarasida fizikaning rivojlanishi harakatning yangi turlari 
kashf etilishiga olib keldi, lekin ularda aynan nima harakatlanishi noma‘lum bo‗lib 
qoldi. Ayrim olimlar bu holatdan foydalanib, materiyasiz harakat mumkin 
emasligini isbotlashga urindilar. Elektron tabiat hali yaxshi o‗rganilmagani tufayli, 
elektron muayyan «nomoddiy kuch», moddiy tashuvchisiz sof harakat, deb e‘lon 
qilindi. 
Energiyani barcha hodisalarning birinchi negizi deb biluvchi falsafiy 
yo„nalish – energetizm shunga asoslanadi
. Energiya materiya atributi sifatida 
emas, balki rang-barang o‗zgarishlarga qodir, yo‗q qilib bo‗lmaydigan substansiya 
sifatida talqin qilinadi.