X боб нерв тўҚимаси

REFLEKTOR YOY HAQIDA TUSHUNCHA

Nerv sistemasining faoliyati asosida reflektor yoy yotadi. U nerv sistemasining morfofunksional birligini tashkil qiladi. Reflektor yoy retseptordan boshlanib, effektor bilan tugaydi. Eng oddiy reflektor yoy kamida ikki neyrondan tashkil topgan. Birinchi neyronning dendritlari ma’lum a’zolarda retseptorlar hosil qilib, neyriti esa orqa miyaning sezish markazlarida tugaydi.

105- rasm. Oddiy reflektor yoyi (sxema).

1 – sezuvchi nerv hujayrasi; 2 – te-ridagi retseptor; 3 - sezuvchi nerv hujayrasining dendriti; 4 – neyrolem-ma; 5 - lemmotsit yadrosi; 6 – miye-lin pardasi; 7 - nerv tolasi bo’g’iqlari; 8-o`q silindr; 9 – kertik; 10 - sezuvchi nerv hujayrasining neyriti; 11 – ha-rakatlantiruvchi nerv hujayrasi: 12 – xarakatlantiruvchi nerv hujayrasi dendriti; 13 - harakatlantiruzchi nerv hujayrasi neyriti; 11- miyelinli tola; 15 - effektor; 16 - orqa miya nerv tu-guni: 17 - orqa miya nervining dorsal shoxchasi; 18- orqa ildizcha, 19- orqa shoxcha; 20 - oldingi shoxcha; 21 –oldingi ildizcha; 22- orqa miya nervining ventral shohchasi

(V.G. Yeliseevdan).

Ikkinchi neyron dendritlari orqa miyada birinchi neyron neyritlari bilan sinaps hosil qilib, neyriti harakatlantiruvchi nerv oxirlarini (mushak yoki bezlarda) hosil qiladi. Shunday qilib, eng oddiy reflektor syda ham impulsni markazga olib boruvchi va markazdan organlarga olib keluvchi tuzilmalarni ko`rishimiz mumkin. Aksariyat holatlarda uch yoki undan ko`p neyrondan tashkil tongan reflektor yoyini ko`ramiz (105-rasm). Uch neyrondan tashkil topgan reflektor yoyida yuqorida qayd qilingan ikki neyronli reflektor yoydan farqli ravishda uchinchi qo`shimcha (assotsiativ yoki tutashtiruvchi) neyron ham kirib, u sezuvchi va harakatlantiruvchi neyronlar orasida joylashadi. Bu neyron dendritlari sezuvchi neyronning neyriti bilan, neyriti esa harakatlantiruvchi neyronning dendriti bilan sinapslar hosil qiladi. Bu oddiy reflector yoylardan tashqari somatik nerv sistemasida murakkab refleks yoyi ham farqlanib, u bir necha neyronlardan tashkil topgan. Bu reflektor yoyda markaziy nerv sistemasining boshka nerv markazlari ishtirok etadi.

Nerv to`qimasini, xususan, nerv sistemasini o`rganishga rus olimlaridan D. A. T i m o f e- y e v, A. N. M i s l a v s k i y, A. S. D o g e l va boshqalar katta hissa ko`shdilar. A. N. Mislavskiy nerv tugunlari va nerv oxirlarsning morfologik tuzilishini mukammal o`rgandi. A. S. Dogel esa markaziy va periferik nerv sistemasining morfologiyasi bo`yicha chuqur ishlar olib bordiki, uning ishlari neyrogistologiya va fiziologiyani rivojlantirishda yorqin iz qoldirdi.

V. I. Lavrentyev va uning o`quvchilari avtonom nerv sistemasini o`rganib, nerv hujayralari orasida sinapslar mavjudligini ko`rsatdilar va sinapslarni o`rganishga asos soldilar. Nerv oxirlarini mukammal o`rganishda E. M. Shlyaxtin, A. N. Kolosov va ularning shogirdlari, K. A. L a v r o v va N. I. Zazibinlarning xizmati katta.

T. A. Grigoryeva qon tomirlarning innervatsiyasini o`rgandi va birinchi marta adabiyotga qon tomir-to`qima retseptorlari tushunchasini kiritdi. Hozirgi avlod gistologlari zamonaviy usullar bilan (elektron mikroskopiya, miqdoriy gistoximiya, radioavtografiya) qurollanib, yuqorida qayd qilingan olimlarning ishlarini muvaffaqiyat bilan davom ettirmoqdalar.