X боб нерв тўҚимаси

Effektor nerv oxirlari. Neyroneffektor sinasplar h a r a k a t l a n t i r u v c h i va sekretor turlarga bo`linadi. Ularning presinaptik qismi bo`lib effektor neyronning aksoni, post-sinaptik qismi bo`lib esa mushak tolasi, silliq mushak hujayralari yoki bez hujayralar hisoblanadi. Effektor nerv oxirlari ( teriuatio neuromuscularis ) ichida harakatlantiruvchi yoki motor nerv oxirlari yaxshi o`rganilgan.


102-rasm. Fater - Pachini tanachasining elektron mikrofotogrammasi. X 6000.

1 - nerv hujayrasi o’simtasi; 2- tanacha yorig’I; 3 - ichki kolbaning plastinkasimon hujayralari;

4 -hujayra yadrosi.

103- rasm. Kapsula bilam o`ralgan Meysner tanachasi. Odamning barmoq terisidan tayyorlangan. Kumush bilan impregnatsiya qilingan. Ob.20. ok 10.

1 - teri epidermisi; 2 - teri dermasining so`rg`ichli qavati; 3 - nerv oxiri kapsulasi; 4 - gliya xujayrasinnng yadrosi.

Ular somatik yoki vegetativ nerv sistemasidagi neyronlar neyritlarining oxirgi apparatlari bo`lib, nerv impulslarini bevosita ishchi organlarga yetkazib beradi. Harakatlantiruvchi tanacha nerv o`q silindrining oxirgi tolalaridan va mushak tolasining o`zgargan mos qismlaridan tashkil topgan (104-rasm). Miyelinli nerv oxiri mushak tolasiga yetib kelgandan so`ng miyelin qavatini yo`qotadi, mushak sarkolemmasiga botib kiradi. Mushak tolasida o`q silindr bir-necha mayda oxirgi tolalarga tarmoqlanadi va ko`p miqdorda mitoxondriyalar va pufakchalar saqlovchi sinaptik qismni hosiya qiladi. Nerv tolasining mayda tarmoqlari mushak to`qimasining sarkolemmasi bilan o`raladi. Mushak tolasining sarkolemmasi. postsinaptik qismni hosil qilib, u va presinaptik qism (aksolemma) orasida sinaps bo`shlig`i (yorig`i) hosil bo`ladi. Bu bo`shliqdan ikkilamchi sinaps yoriqlari radial holatda turli tomon-ga yo`naladi. Ikkilamchi yoriqlar postsinaptik qismning (sarkolemmaning) burmalari hisobiga hosil bo`ladi. Nerv tolasi bo`yicha tarqalgan impuls ta’sirida sinaptik pufakchalardagi mediator sinaptik bo`shlig`iga chiqadi va postsinaptik qismda depolyarizatsiya hosil qiladi. Nerv impulsi ko`ndalang-targ`il mushak bo`ylab tarqalishida mushak tolasining T-sistemalari muhim o`rin tutadi.

104-rasm. Harakatlantiruvchi nerv-mushak oxirining ultramikroskopik tuzilishi (sxema).

1- neyrolemmotsit sitoplazmasi; 2 -neyrolemmotsit yadrosi; 3 -neyrolemmotsit plazmolemmasi; 4- o’q silindr; 5 - aksolemma; 6 - postsinaptik membrana (sarkolemma); 7 - aksoplazma mitoxondriyalari; 8-sinaptik yoriq; 9-mushak tolasi mitoxondriyalari; 10 - presinaptik pufakchalar; 11 - presinaptik membrana (aksolemma); 12 - mushak tolasi qobig`i (sarkolemma); 13 -mushak tolasining yadrosi; 14 - miofibrilla (V.G. Yeliseev va boshqalar).
Effektor nerv oxirlariga silliq mushak hujayrasida (yoki hujayralarida) tugaydigan nerv oxirlari va sekretor nerv oxirlari ham kiradi. Sekretor nervlar bez oxirgi bo`limlaridagi sekretor hujayralarning bazal membranasi sohasida tugaydi) (terminatio neurosecretoris)