Нефт ва газни қайта ишлаш кимёвий технологияси” кафедраси

Кислота сони, мг
Рухсат этилган фарқи, мг
0,1 гача 0,1 дан 1,0 гача 1,0 дан ошиқ	0,01 0,05 0,1

3-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ


Нефть маҳсулотларини ҳайдаш усуллари
Нефть маҳсулотларини ҳайдаш усуллари нефть маҳсулотларининг сифатини аниқлашда асосий кўрсатгичлардан бири ҳисобланади. Нефтни анализ қилганда унинг сифати тўғрисида биринчи таъсуротга эга бўламиз. Ёқилғи маҳсулотларини ҳайдаб, улар автомашиналарнинг моторларида қандай ишлашлари ҳақида олдиндан ахборот олишимиз мумкин бўлади.
Кимёвий таркиби бир хил бўлган моддалар аниқ бир температурада ҳайдалади. Шу сабабларга кўра уларга деярлик маҳсус талаблар қўйилмайди. Нефть маҳсулотлари ҳар хил углеводородлардан ташкил топган мураккаб органик бирикма бўлганлиги сабабли уларни маҳсус тузулишдаги аппаратларда хайдаб анализ қилинади.
Ишдан мақсад-Суюқ ёқилғи, эритувчилар ва бошқа енгил нефть маҳсулотларини фракцион таркибини аниқлаш. Бунинг учун анализ қилинадиган моддани 100 см³ ўлчаб олиб, уни маҳсус аппаратда ҳайдалади.

Ишлатиладиган аппарат, приборлар ва идишлар

Нефть маҳсулотларини фракцион таркибини аниқлаш учун 1-расмда кўрсатилган аппаратдан фойдаланамиз. Ҳайдаш учун ишлатиладиган ҳажми 125 см³ га тенг бўлган колба 2-расмда келтирилган. Булардан ташқари ҳажми 100 см³ га тенг ҳар бир 1 см³ да белги қўйилган ўлчов цилиндр. Ҳайдалаётган моддани совутиб туриш учун цилиндрни идишга жойланади. Бу идишга цилиндрни 100 см³ белгиси баландлигигача совутувчи модда солинади. Шиша термометрлар керак бўлади.

Анализга тайёрланиш ва уни бажарилиши

Анализ қилинадиган маҳсулотда сув бўлиши тавсия этилмайди. Агарда маҳсулотда сув бўлса уни маҳсус усуллар билан сувдан тозалаб кейин анализ қилинади.
Аппаратнинг совутгичини сувга улаймиз агарда енгилроқ нефть маҳсулотини анализ қиладиган бўлсак, совутгични ичига муз ёки шунга ўхшашни соламиз сувни тўхтатиб қўямиз. Совутгич трубкаси учидаги ҳайдалган маҳсулотнинг қолдиғини юмшоқ матога шимдириб оламиз.
Цилиндрда 100 см³ ҳажмда ҳайдаладиган нефть маҳсулотини ўлчаб олиб, аппаратни колбасига эхтиётлик билан қуямиз модда колбанинг буғ кетадиган найчасининг деворларига тегмаслиги шарт.
Термометрга пўкак пробка кийғизиб оғзига ўрнатамиз. Термометр колба оғзини ўрта қисмига жойлашган бўлиши шарт. Термометрнинг симоб жойлашган қисми колбанинг буғ ўтказгич найчасини тўғрисида бўлишига этибор бериш керак. Колбани пўкак пробка воситасида совутгичга бириктирамиз. Колба вертикал равишда туриши керак. Колбанинг буғ кетадиган найчаси совутгичнинг трубкасига 25-30мм кириб туриши керак. Моддани ўлчаб олинган цилиндрни ювиб қуритмасдан, совутгич трубкасини иккинчи учини остига қўямиз. Трубканинг учи цилиндрнинг ўртасида 25мм масофада тушиб туриши тавсия этилади. Агарда бензинни ҳайдайдиган бўлсак цилиндрни маҳсус идиш-совутгичга жойлаштириб, совутгичга сув ёки муз соламиз. Муз ёки сув аралашмасининг баландлиги цилиндрнинг 100 см³ ўлчов белгисидан кам бўлмаслиги керак. Цилиндрнинг оғзини қоғоз билан беркитамиз.
Колбадаги моддани исита бошлаймиз. Колбадаги модда 5-10 мин. ичида қайнашни бошласа яхши бўлади. Совутгич трубкасини учидан ўлчов цилиндрга модданинг биринчи томчиси тушиши, модданинг қайнаш температурасини бошланиши дейилади. Модданинг биринчи томчиси тушгандан кейин цилиндрни бироз суриб, унинг деворини совутгич трубкасининг учига теккизиб қўямиз, бунда ҳайдалган модданинг кейинги томчилари цилиндрнинг деворидан оқиб тушади. Иситиш тезлигини шундай олиб бориш керакки, анализ қилинаётган модданинг 95 см³ хажми ҳайдалиб чиққунча, ҳар бир минутда 4-5 см³ модда ҳайдалиб турсин. Модданинг 95 см³ хажми ҳайдалиб бўлгандан кейин, то қайнаш температурасининг охиригача 3-5 мин вақт ўтиши мумкин деб ҳисобланади. Термометрнинг симоб устунини кузатиб турамиз. Модда охиригача қайнаб чиқкунига қадар симоб устуни кўтарилиб боради. Кейин пасаяди. Симоб устунининг энг юқори кўрсаткичи модданинг қайнаш температурасининг охири, деб қабул қилинади.
Колбада ҳайдалмай қолган модданинг ҳажмини қолдиқ деб ҳисобланади.
Колбани совутгандан сўнг колбадаги қолдиқни цилиндрга қуямиз ва умумий ҳажмини аниқлаймиз. 100 мл дан умумий ҳажмини олиб ташласак ҳайдаш вақтида қанча модда йўқолганлигини топамиз.