|
Neft va gaz uyumlari ishlatishni kon geologik nazorat qilish
usullari. Neft va gaz uyumlarini oqilona ishlatish, har bir bosqichda
loyiha darajasida qazib chiqarish faqatgina tizimli kon geologik
nazorat qilish bilan taminlanadi. Neft va gaz uyumlarini ishlatishni
nazorat qilish qazib chiqarish, haydovchi va boshqa quduqlarni tadqiq
qilish, SNCh ni siljishi, quduqlarni suv bosishi va boshqalarni
kuzatish yōli bilan amalga oshiriladi. Olingan ma’lumotlar davriy
ravishda kompleks qayta ishlanadi va mufassal tahlil qilinadi. Bu
ishlatish holatini nazorat qilish va qabul qilingan loyihadan chetga
chiqishni ōz vaqtida aniqlash imkonini beradi.
Neft quduqlarida ōtkaziladigan kon tadqiqotlarining vazifa ular
ishining asosiy kōrsatkichlarini aniqlashdan iborat. Bunda har bir
texnologik tarzda debitlar, qatlam va quduq tubi bosimi, gaz omillari,
maxsulotdagi suvning miqdori ōlchanadi. Uyumni ishlatishning
boshlangich bosqichida quduqlar, ish xarakterini tōliq aniqlash va
oqilona ishlatish tarzini ōrnatish uchun turli tarzlarda tadqiq qilinadi.
Quduqlarni ishlatish jarayonida odatda ular qaysi tarzda
ishlatilayotgan bōlsa shu tarzda tadqiq qilinadi va olingan
ma’lumotlar bōyicha uyumni ishlatish holatini hisobga olib
navbatdagi ishlatish davriga ish tarzi ōrnatiladi.
Quduqlarda kon tadqiqotlari ōtkazish qazib chiqarish va haydovchi
quduqlarda ōtkazilishi lozim bōlgan ishlarning minimumi hisoblanadi.
Lekin ular ob’ektlar va uyumlarni ishlatishni tōliq kon geologik
nazorat qilishni taminlashga yitarli bōlmaydi.
Avvalo bu kompleks tadqiqot ishlari yagona quduqlar seriyasi bilan ishlatish maqsadida bitta ob’ektga birlashtirilgan qatlamlar guruhini
ishlatishni nazorat qilishni taminlaydi. Bu usullar bilan aniqlangan
quduqning ish kōrsatkichlari butun ob’ektga taaluqli bōladi. Har bir
qatlam ishlatish jarayonida ōzining kollektorlik xossalari, neftning
sifati, energetik resurslari va boshqa xususiyatlariga qarab turlicha
nomoyon bōladi. Ayrim qatlamlar maxsuldor, yaxshi neft beradi,
boshqa qatlamlarning kollektorlik xossalari past-deyarli neft
bermaydi. Bitta haydovchi quduqlar tizimi bilan qatlamlarga suv
haydalganda biri suvni yaxshi qabul qiladi, boshqalari-yomon,
qatlamlarning bir qismi esa umuman qabul qilmaydi. Bu uyumlarni
bir tekis ishlatib bōlmasligiga olib keladi.
Odatda, kollektorlik xossalari yaxshi maxsuldor qatlamlarning
zaxiralari tez qazib chiqariladi. Bu qatlamlarda qazib chiqarish
quduqlari birinchi navbatda suvlanadi, shu vaqtni ōzida maxsuldorligi
kichik bōlgan boshqa qatlamlarda ahamiyatli qoldiq neft zaxiralari mavjud bōladi.
Neft zaxiralarini notekis qazib chiqarish bitta katta qalinlikdagi, lekin
har turli qatlamlarda ham bōladi. Bunday qatlamlarda quduqqa
birinchi navbatda qatlamning kollektorlik xossalari yaxshi bōlgan
qismidan neft keladi. Quduqqa suv haydalganda ham shu narsa
kuzatiladi. Bu gaz uyumlarini ishlatishda ham kuzatiladi.
Murakkab tuzilishga ega bōlgan konlarni ishlatishni kon geologik
nazorat qilish uchun keyingi vaqtlarda yangi usullar ishlab chiqildi va
yangi zamonaviy priborlar yaratildi.
Tadqiqotlarning yangi turlari birinchi navbatda har bir qatlam va
qatlamchalarni ishlatishni alohida nazorat qilishni taminlashga
yōnaltirilgan. Bunga alohida qatlamlarning qazib chiqarish
quduqlaridagi debitlarini ōrnatish yoki haydovchi quduqlarning qabul
qiluvchanligini aniqlash, hamda ob’ektdagi har bir qatlamning
bosimini aniqlash yōli bilan erishiladi.
Murakkab tuzilishga ega bōlgan uyumlar va ishlatish ob’ektlarining
alohida qatlamlarini ishlatishni nazorat qilishning yangi usullariga
radioaktiv izotop bilan tadqiqot, quduqlarining debitlari va qabul
qiluvchanligini masofali chuqurlik debitomer va rasxodormerlari
bilan ōlchash, kon-geofizikasi tadqiqotlarining alohida turlari va
boshqalar kiradi.
Radioaktiv izotoplar usuli haydovchi quduqlarda suvni qabul
qiladigan qatlamlarni ajratish imkonini beradi. Buning uchun quduqqa
NKQ orqali radioaktiv izotopli suv haydaladi. Faollashtirilgan suv
bostirilgandan sōng gamma-usul (GU) bilan ōlchanadi va izotoplar
haydalganga qadar bajarilgan nazorat GU bilan solishtiriladi. Suv
yutiladigan oraliqlar qarshisida qatlamning quduq tubi qismida
izotoplarning absorbtsiyasi natijasida bir necha barobar yuqori
anomaliya GU diagrammalarida belgilanadi. Lekin radioaktiv
izitoplar usuli qaysi qatlam qancha suv qabul qilishini aniqlash
imkonini bermaydi.
Quduqlarning debiti yoki alohida qatlamlarning qabul qiluvchanligi
asosan chuqurlik debitomerlari va rasxodomerlari bilan aniqlanadi.
Hozirgi vaqtda chuqurlik debitomer-rasxodomerlari keng tarqalgan.
Bu priborlar alohida qatlamlarning haydovchi quduqlarda qabul
qiluvchanligi va alohida qatlamlarning qazib chiqarish quduqlaridagi
debitlarini aniqlash uchun muljallangan.
Avtomatik elektron boshqaruvli masofali RGD-1, RGD-2, RGT-1
priborlari nisbatan zamonaviy hisoblanadi.
Qatlamni ishlatishni nazorat qilish uchun kon geofizikasi usullaridan
foydalaniladi. Neytronli gamma-usuli (NGU) va neytron-neytronli-
usuli (NNU) suvli va minerallashgan suv bilan suvlangan qatlamlarni
ajratishda yaxshi natijalar beradi. Hozirgi vaqtda favvora quduqlarida
NKQ orqali tadqiqotlar ōtkazishga imkon beradigan kichiq ōlchamli
(siĝimli) priborlar konstruktsiyalangan. Neytronlarning impulsli
generatori SNCh ni joriy holatini aniqlash uchun yaxshi natijalar
beradi.
Hozirgi kunda dunyo miqyosida olinayotgan neftning tg’rtdan bir
qismi akvatoriyalarga tg’g’ri kelayotgan bir vaqtda suv ostidan neft
olish dengiz va okean suvlarini bulg’ashga sababchi bg’lmokda,
chunki har qancha ehtiyotkorlik choralari kg’rilganda ham dengizga
neft oqib chiqish hollari turgan gap. Undan tashqari neftni katta
hajmdagi tankerlar bilan tashish vaqtida rg’y beradigan har xil
tasodiflar kemalardan ochiq dengizga neftning oqishi va suv yuzini
qoplashi dengiz hayvonotiga katta talofat keltiradi.
Umuman olganda, neft va gaz sanoatining yer, suv, havoning
ifloslanishiga, g’simlik va hayvonot dunyosiga, mikrobiologik
hayotga zararli ta’siri katta, jonli va jonsiz tabiat neft-gaz sanoati
faoliyatidan katta talofat kg’radi, lekin bunday zararlarning oldini
olish ularning zararli kg’lami ta’sirini choralarinn qidirish, topish va
turmushga tatbiq qilish har bir injener-geologning, qolaversa, har bir
kon xizmatchisi va ishchisining burchidir.
Hozirgi vaqtda, ya’ni ilmiy-texnik taraqqiyot jarayoni katta qadamlar
bilan rivojlanayotgan davrimizda tabiatni muhofaza qilish birinchi
darajaga molik bg’lgan vazifalardan bg’lib, bu ishga kon geologi va
boshqa mutaxassislar ziyraklik bilan munosabatda bg’lmoqliklari
muhim vazifalardan hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
