Nazariya javoblari

90.Давлатнинг тузулиш шакли тушунчаси.
Давлатнинг тузилиш шакли – бу давлатнинг сиёсий ва маъмурий-ҳудудий тузилиши бўлиб, марказий ва маҳаллий органлар ўртасидаги ўзаро алоқаларни тавсифлайдиган давлат шаклининг таркибий қисмидир. Давлатнинг тузилиш шаклига кўра: оддий (унитар) ва мураккаб (федератив ва конфедератив) кўринишлари мавжуд. Унитар тузилишдаги давлат ягона бўлиб, у таркибий қисмлари суверенитет белгиларига эга бўлмаган маъмурий-ҳудудий бирликлардан иборат бўлади. Унитар давлатга хос белгилар: – қонунчилик, ижроия ва суд ҳокимияти органлари ягона тизимининг мавжудлиги; – ягона конституция, қонунчилик, солиқ, молия тизимларининг мавжудлиги; – ягона фуқароликнинг жорий этилганлиги; – барча ташқи муносабатлар марказий органлар томонидан амалга оширилиши. Федератив тузилишга эга бўлган давлат – бу мустақил бўлган бир неча давлат тузилмаларининг ихтиёрий асосда бирлашган ягона иттифоқи. Федератив давлатнинг миллий, ҳудудий (АҚШ, Мексика, Ҳиндистон) ва миллий-ҳудудий (Россия Федерацияси) шакллари мавжуд. Конфедерация – бу сиёсий, ҳарбий, иқтисодий ва бошқа соҳаларда муайян мақсадларга эришиш учун ташкил қилинадиган давлатларнинг муваққат иттифоқи. Конфедерациянинг белгилари: конфедерация суверенитетга эга бўлмайди, чунки ушбу тузилма тўла ички ва ташқи суверенитетга эга бўлган мустақил давлатларнинг иттифоқидир; конфедерацияда марказий давлат аппарати ва ягона қонунчилик тизими мавжуд бўлмайди; конфедерация доирасида у ёки бу муаммоларни ҳал қилиш борасидаги ишларни мувофиқлаштириш мақсадида иттифоқ органлари ташкил этилиши мумкин;конфедерацияга бирлашган давлатларнинг ўз фуқаролиги сақланиб қолинади, лекин бу давлатларнинг фуқаролари конфедерация ҳудудида эркин ҳаракатланиш (виза ва бошқа расмиятчиликларсиз) ҳуқуқига эга бўладилар;
91
92.Davlat funktsiyalarini amalga oshirish usullari	Давлат функцияларини амалга оширишнинг ҳуқуқий шакллари бўйича қуйидагиларга бўлиш мумкин: ҳуқуқ ижодкорлиги; ижро этиш; ҳуқуқни муҳофаза қилиш. Ҳуқуқ ижодкорлиги бу норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тайёрлаш ва уларни қабул қилиш бўлиб, мазкур фаолиятсиз давлатнинг бошқа функцияларини амалга ошириб бўлмайди. Ҳуқуқни ижро этиш функцияси норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда мустаҳкамлаб қўйилган қоидаларни амалга оширишга қаратилган фаолиятдир. Бунда қонунчиликда белгиланган талабларни кундалик ҳаётда бажаришга ва бошқарув характерига эга бўлган турли хил масалаларни ҳал қилишга қаратилган ишлар амалга оширилади. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятига ҳуқуқ-тартиботни сақлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, қонун ҳужжатларига риоя этилишини таъминлаш, ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш бўйича чора кўриш, юридик ишларни кўриб чиқиш ва улар юзасидан қарорлар қабул қилиш кабиларни киритиш мумкин. Бундан ташқари, далат функцияларини амалга оширишнинг ҳуқуқий бўлмаган шакллари ҳам мавжуд. Давлат функцияларини амалга оширишнинг ушбу шаклларига қуйидагилар киради: 1) ташкилий-тартибга солувчи – давлат органларининг ҳужжатлар лойиҳаларини тайёрлаш, сайловларни ташкил этиш, режалаштириш, мувофиқлаштириш ва назорат билан боғлиқ фаолият; 2) ташкилий-хўжалик – кредитлаш, таъминот, статистика, бухгалтерлик ҳисоби билан боғлиқ бўлган тезкор-техник ва хўжалик ишлари; 3) ташкилий-мафкуравий – янги қабул қилинган норматив- ҳуқуқий ҳужжатларни тушунтириш, ижтимоий фикрни шакллантириш, аҳолига мурожаат қилиш каби давлат органларининг турли функцияларини мафкуравий жиҳатдан таъминлаш билан боғлиқ фаолият. Давлат функциялари муайян усулларни қўллаш орқали амалга оширилади. Ушбу усуллар сифатида ишонтириш ва мажбурлов, тавсия ва рағбатлантиришларни кўрсатиб ўтиш мумкин1 Ишонтириш субъектларни уларнинг иродасига мос равишда танлаш эркинлигини таъминлаган ҳолда муайян фаолият юритишга ундашдир. Ишонтириш субъектив ҳуқуқ, қонуний манфаатлар, имтиёзлар ва бошқа ижобий юридик воситалар орқали амалга оширилиши мумкин. Давлат асосий усул сифатида, аввало, ишонтириш усулидан максимал тарзда фойдаланиши лозим. Ишонтириш манфаатдорликка, қонунийликнинг исботланишига ва ҳуқуқ нормаларига мос келадиган онгли юриш-туришнинг мақсадга мувофиқлилигига асосланади. Мажбурлаш – кишиларни танлов ҳуқуқини чеклаган ҳолда куч ишлатиш орқали муайян фаолият юритишга ундашни назарда тутади. Мажбурлов тўхтатиб қўйиш, жазолаш, маҳрум қилиш каби юридик воситалар орқали амалга оширилиши мумкин. Рағбатлантириш – кишиларни рағбатлантириш тизими орқали жамият ва давлат манфаатдор бўлган ижтимоий фойдали фаолият юритишга ундашдир. Тавсия қилиш – кишиларни жамият ва давлат нуқтаи назаридан исталган ва ижобий хатти-ҳаракатни амалга оширишга йўналтиришдир. Юқоридагилар билан бирга бошқа ҳуқуқий адабиётларда давлат функцияларини амалга оширишнинг иқтисодий ва маъмурий усуллари ҳақида ҳам айтиб ўтилади. Иқтисодий усуллар сифатида давлат бошқарувини амалга оширишда қуйидаги иқтисодий воситалардан фойдаланиш назарда тутилади: муайян товарлар ишлаб чиқариш ва хизматлар учун солиқларни камайтириш; иқтисодиётнинг у ёки бу тармоғига инвестиция киритиш ва бошқалар. Маъмурий усуллар давлат органларининг қонуний кўрсатмаларини бажариш мажбурияти билан боғлиқдир. Бундай усуллар қаторига давлат рағбатлантируви ва ман этиш усулларини киритиш мумкин. Давлат томонидан рағбатлантиришга, масалан, чет эл инвестицияларини рағбатлантириш мақсадида чет эл капитали билан фаолият юритадиган корхоналарни бир неча йилга солиқлардан озод қилишни кўрсатиб ўтиш мумкин. Ман этишга қаратилган усулни қўллаш орқали давлат у ёки бу фаолият юритишга ўзининг салбий муносабатини билдиради. Бунда давлат жамият манфаатлари учун зарарли ва мос келмайдиган фаолият олиб борилишига тўсқинлик қилади.