Nazariy fizika kursi

£а 
=   х а 
+  
x'a ,
  a   =   1,  2 ,  3.  Tujrihulanlu  (9 1   ) 
until 
bilan  o'rtachalangan  kattaliklar  o ‘lchanadi.
M a k svell-L oren tz  tenglam alarini  yuqoridagi  m a ’noda  o 'r t
a l a . . l m i  
iirnalga  oshirish  uchun  belgilashlar  kiritam iz: 
e  =   E.  h =   H.
  Bu 
bclj'.i 
lashlarda yozilgan  o ‘rtachalangan M a k s ve ll-L o ren tz va uzluksizlik 
t.ci 
ij>, 
lam alarini  quyidagi  ko‘rinishda  yoziladi:
1 
dh
(9.3)
rot  e  =
с 
dt
 ’
d iv  
h
 
=
o,
(9.4)
4-7Г
1 
dh
(9.5)
rot 
h
 
=
—  
gv +
c
c~d t'
d i v e   =
4тго,
(9.6)
d iv 
gv
  +
О
1!
!§
*
!«
(9.7)
Bu  yerda 
~g
 va 
7>v
 mos  ravishda  zaryad  va  tok  zichligining  o ‘rtacha  q iy ­
m ati.  (9 .3 )-(9 .7 )  tenglam alarda hosilalar sekin  o ‘zgaruvchi -  makrosko­
pik  koordinata  va  vaqt  b o ‘yicha  olinadi.
Tenglam alarni  od atdagi  ko‘rinishda  yozish  uchun  yana  bir  m arta 
belgilashlar  kiritam iz: 
ё   =   E, 
h  =   B .
  M u h itd a   elektr  m aydon 
kuchlanganligining o ‘rtacha q iym a ti 
E
 ni elektr m aydon kuchlanganligi, 
m agnit  m aydon  kuchlanganligining  o ‘ rtacha  q iym a ti 
В
  ni  esa  m agnit 
induksiya vektori  deb  ataym iz.  Bu  belgilashlarda  (9 .3 )-(9 .6 )  tenglam a- 
lar  qu yidagi  ko'rinishda  yoziladi:
1 
d B
rot 
E   =
с  dt
(9.8)
d iv 
В
o,
(9.9)
4тг
 
1 
d E
го’ 
В   =
gv
 H 
—
, 
с 
с  dt
(9.10)
d iv 
E
  =
4.тг~д.
(9.11)
0 ‘rtachalangan  tenglam alarda  tok  va  zaryad  zichligining  o ‘rtacha 
qiyrnatlarining  ishtirok  etishi  m uhitlarni  ikki  toifa ga   - 
o'tkazgich
  va 
dielektriklarga
  ajratishni  taqazo  qiladi. 
0 ‘tkazgichlarda  tashqi  stat­
sionar  elektr  m aydon  t a ’sirida  zaryadlarning  tartib li  harakati,  y a ’ni 
tok   yu zaga  keladi.  B unday  m aydon  t a ’sirida  dielek triklarda  zaryadlar
191

---

siljisa-da  tok  yuzaga  kelm aydi. 
Vaqt  o'tishi  bilan  o'zgaruvchi  rriay- 
donlarda  holat  statsionar  inaydondagidan  tubdan  farq  qiladi,  hatto 
dielektriklarda  ham  tok  yuzaga  kelishi  mumkin.