Nazariy fizika kursi

r  
radiusli 
orbita bo'ylab и tezlik bilan aylanayotgan elektron uchun vaqtning har 
bir m inutida 
Fk— 
Kulon kuchi va 
Fmt-  
markazdan qochma kuchlar teng 
bo‘lish kerak, y a ’ni
e 2 
m„v2
-
O-24)
4netjr 2
Bu tenglama 
r  
ning har bir qiymatlari uchun bajarilishi lozim va 
r
ning har bir ixtiyoriy qiymatiga elektron tezligi 
v  
va energiyasi 
e
 
ning 
aniq qiymatlari mos keladi. Shuning uchun elektron radiusi o ‘zgarishi 
tufayli, y a ’ni elektronning yadroga yaqinroq orbitalarga o ‘tish 
natijasida, 
chiqariladigan 
elektromagnit nurlanishning 
energiyasi 
uzluksiz qiymatlarga ega b o iis h i kerak. Boshqacha aytganda, vodorod 
atomning nurlanish spektri uzluksiz b o iish i lozim. Eksperimental 
natijalarga k o ‘ra esa, vodorod atomning spektri chiziqli, y a’ni uzlukli 
ekanligi aniqlandi va vodorod atomi barqaror atom ekanligi tasdiqlandi.
Shunday qilib, Rezerford tomonidan taklif etilgan atomning planetar 
modeli, y a ’ni elektr zarrachalardan tashkil topgan atom modeli Nyuton 
m exanikasi va M aksvell -L orents elektrodinamikasi qonunlariga zid 
kelar edi. Bu model atomning barqaror mavjudligini va atomlar 
spektrlarining chiziqliligini tushuntirishga imkon bermadi.
1913-yilda Nils Bor bu kamchiliklam i yengish maqsadida o ‘zining 
nazariyasini taklif etdi. N .B or 
atomning 
barqarorligiga va yutish 
hamda nurlanish spektral chiziqlarining mavjudligiga asoslanib, yadro 
atrofida elektronning dinam ik harakatini diskret statsionar holatlarda 
yuz beradi deb faraz qildi va kvant nazariyasi asosida atom tuzulishini 
tushuntirish uchun quyidagi ikki postulatni taklif etdi:
I. 
Atomning mustahkam barqarorligidan kelib chiqqan holda, 
atom m a’lum turg‘un holatlarda m avjud b o ia d i, bu holatlardagi atom 
energiyasining qiymatlari 
Ei,Ez,...,E
n>...diskret qatorni tashkil etadi. 
Turg‘un holatlarga turg'un orbitalar mos keladi va bu turg‘un orbitalar 
b o ‘yicha harakatlayotgan elektronlar uchun nurlanish sodir bolm aydi. 
Kvant shartlari, yoki barqarorlik shartlari, quyidagicha ta ’riflanadi:
23

---

turg‘un holatdagi atomni aylanma orbita b o ‘ylab harakatlanayotgan 
elektronning impuls momenti 
n
kattalikga butun karralidir, y a’ni
M
=