Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti kimyo va ekologiya kafedrasi

Bir  gramm  -    molekula  gazning  hajmi  deb,  moddaning  molekula  
og’irligiga  son  jihatidan  teng  qilib,  gramm  hisobida  olingan  miqdoriga 
aytiladi. 
 
1 gramm -  molekula gazning og’irligini normal sharoitda shu gazning 1 litr 
og’irligiga bo’linadi. Masalan: 
 
O
2
 uchun = 
l
4
,
22
5285
,
1
32

 

---

 
64 
 
 
 
     CO
2
 uchun =
l
4
,
22
9770
,
1
44

 
 
Dastlabki kimyoviy tushunchalarning mazmuni 
1).  a).  Kimyoviy element tushunchasi; 
     b).  sifat tavsifi-atom; 
     v).  miqdor tavsifi - nisbiy atom massa, valentlik; 
     g).  simvoli - kimyoviy belgisi. 
 
2).  a).  Modda tushunchasi; 
     b).  sifat tavsifi - molekula oddiy modda, murakkab modda; oddiy va murakkab   
moddalar  aralashmasi,  
     v).  miqdoriy  tavsifi,  nisbiy  molekulyar  massa,  moddada  elementning  massa 
miqdori; 
     g).  simvoli - kimyoviy formula. 
 
3).  a).  Kimyoviy reaksiya tushunchasi; 
      b).  sifat  tavsifi:  fizikaviy  va  kimyoviy  hodisalar.  Kimyoviy  reaksiyalar 
borishining shart - sharoitlari va  belgilari. Kimyoviy reaksiya tiplari; 
     v).  miqdor tavsifi: kimyoviy reaksiyalarda moddaning massa nisbati; 
     g).  simvolli - kimyoviy tenglamalar. 
 
Kimyoviy  simvollikani  o`rganishda  quyidagi  ketma  -  ketlikda    boradigan 
bosqichlarga e`tibor berish kerak: 
1.  Kimyoviy belgining mohiyatini anglash; 
2.  Kimyoviy formulani  mohiyatini o`zlashtirish; 
3.  Kimyoviy tenglamalarning mohiyatini o`zlashtirib olish; 
4.  Qoldirilgan  koeffisentlarni tanlash va tenglamani tekshirib ko`rish. 
5.  Aniq formulalar misolida dastlabki modda va reaksiya natijasida  hosil bo`lgan 
modda aniq bo`lgan holatda kimyoviy tenglamalarni mustaqil tuzish. 
6.  Kimyoviy  valentlikdan  foydalanib  formula  va  tenglamalar  tuzush, 
o`quvchilarning  kimyoviy  belgilarni  egallab  olishlarida  bu  tizim  didaktik 
jihatdan maqsadga muofiqdir. 
 
Mavzuni o`rganishning metod va manbalari:  Mavzuni o`rganishning metod 
va manbalari mavzuning maqsadi va mazmunidan kelib chiqadi.  Metodni 
shunday tanlash kerakki o`quvchi mavzu mazmunini o`rganib olishi bilan birga 
tarbiyalansin va rivojlansin. Buning  uchun kimyoning dastlabki darslaridan 
boshlab muammoli o`qitishga e`tibor qaratmoq lozim.  
Mavzuning mohiyatini o`rganishda o`quvchilarda jonli mushohada qilishni 
o`rgatishga  imkon  yaratish,  shakllantirish  uchun  ko`rgazma,  demonstrasion 
eksperiment kabilaridan keng foydalanish. 
Kimyo  darsidagi  og`zaki,  ko`rgazmali  ommaviy  metodlarni  keng  qo`llash 
ularda politexnik ta`limni amalga oshiradi. 

---

 
65 
 
O`quvchilarning  mustaqil  ishini  tashkil  etish  natijasida  ko`nikma  va 
malakalar shakllantiradi.  
VII  sinfda  abstrakt  tushunchalarining  shakllanishi  uchun  modellar, 
aplekasiyalar, kimyoviy belgi va sxemalardan keng foydalaniladi. 
Ikki  elementdan  hosil  bo`lgan  modda  formulasini  tuzishda  quyidagilarga 
e`tibor berish: 
1.  Ikki element belgilarini yonma - yon yozish. 
2.  Element belgilari  ustiga tegishli valentligini yozish. 
3.  Ular uchun umumiy bo`lgan valentlik sonini aniqlash. 
4.  Aniqlangan sonni har qaysi sonni valentiga  bo`lish indeksni topish. 
5.  Topilgan  indekslarni  element  belgisining  ung  tomon  pastki  qismiga  yozib 
chiqish. 
6.  Umumta`lim    maktab  kimyo  kursida  D.I.Mendeleevning  kimyoviy  elementlar 
davriy qonuni va davriy sistemasini o`rganish. 
 
Bu  mavzuni  o`rganishda  uchta  eng  muhim  aspekt:  ta`limiy,  tarbiyaviy, 
rivojlantiruvchi  holatlarning  birligiga qarab chiqish katta samara beradi.