Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti kimyo va ekologiya kafedrasi

asoslarini bilim, ko’nikma, malakalarni chuqur egallab borishlari kerak. 
 
- Hozirgi sharoitda jamiyat talabiga muvofiq ta’lim-jarayonida uchta asosiy 
funksiya amalga oshadi.  
 
Bular: ta’limiy, tarbiyaviy, va rivojlantiruvchi funksiyalardir. Bu uchta 
funksiya  ilmiy  bilimlarning  o’ziga  xos  tomonlarini  o’rganadi.  Ta’limiy  soha  – 

---

 
11 
 
didaktikani,  tarbiyaviy  soha  –  tarbiya  nazariyasini,    rivojlantiruvchi  soha  – 
psixologiya bilan bog’liqlikni o’rganiladi. 
 
Bu o’rinda eng murakkabi kimyo predmeti bo’lib hisoblanadi. Ana shu to’rt 
soha birgalashib yangi bilimlar sohasi tizimi bo’lmish kimyo o’qitish nazariyasi va 
metodikasini tashkil etadi. 
 
O’rta  maktablarda  kimyo  o’qitish  nazariyasi  va  metodikasi:  ta’lim 
jarayonida  pedagogik  fan  bo’lib,  kimyo  o’qitish  jarayonida  o’quvchilarga  ta’lim 
beradi, tarbiyalaydi va rivojlantiradi. 
 
Kimyo  o’qitish  nazariyasi  va  metodikasi  o’z  oldiga    aniq  muammolarni 
qo’yadi.  
Bu masalalar ta’lim jarayoning yuqoridagi uch funksiyasi asosida amalga oshadi. 
 
-  Kimyo  o’qitish  nazariyasi  va  metodikasi:  a).  kimyo  b).  pedagogika  – 
psixologiya fanlari   v). jamiyatshunoslik fanlari  g). boshqa fanlar bilan bog’liq 
holda o’rganiladi.  
 
-  Kimyo  o’qitish  metodikasi  ma’lum  ketma-ketlik  tartibida  o’rganiladi. 
Oldin  ta’limiy,  tarbiyaviy,  rivojlantiruvchi  bilimlarning  o’rta  maktab  hajmidagi 
mazmuni  o’rganiladi.  Bu  etap  maktab  kursida  dominatlik  bloki  vazifasi  bo’lib 
hisoblanadi.  
 
Keyingi blok kimyo o’qitish jarayonining tashkil etilishi bilan bog’liq yoki 
uning ko’rinishi kimyo o’qitish metodlari, manbalari, shakllari va o’quvchi ishini 
ilmiy asosda tashkil etish bo’lib hisoblanadi.  
 
Bu  jarayon  ham  ta’limiy  –  tarbiyaviy  rivojlantiruvchi  aspektda  ko’rib 
chiqiladi.  
 
Aniq  maqsadga  erishish  uchun  qaysi  metodlarni  qanday  holda  qo’llash, bu 
funksiyalarni  qanday  amalga  oshirish,  o’qituvchi  va    o’quvchi  faoliyatini  tashkil 
etish  uchun  o’qitish  shakli  va  mazmunini  qanday  tanlash  katta  ahamiyat  kasb 
etadi. 
Boshqa fanlar qatori kimyo o’qitish fani ham o’z tarixiga ega.  
 
 Kimyoni  o’qitish  shu  fan  tarixi  bilan  bog’liq.  Fandagi  kashfiyotchilar  shu 
fanni o’qitish bilan ham shug’ullanib kelganlar. 
 
Albatta, buyuk kimyogar olimlar M. V. Lomonosov, A. Lavuaze, D. Dalton, 
S. Kanissaro, D. I. Mendeleevlar kimyo fanining buyuk o’qituvchilari bo’lgan.  
 
Kimyo o’qitishning eng katta yutig’i  D. I. Mendeleev kashf etgan kimyoviy 
elementlar  davriy  qonuni  va  davriy  sistemasi  bo’ldi.    O’rta  Osiyo  tabiiy  fanlar 
rivojiga  Abu  Ali  ibn  Sino,  Farobiy,  Beruniy,  Ulug’bek  kabi  olimlar  katta  hissa 
qo’shganlar. 
 
 O’zbek kimyogarlari, metodistlari bu fanni  o’qitishga keyingi vaqtda katta 
hissa qo’shdilar. 
 
Organik birikmalarni o’rganishda O’zbekiston tabiiy organik  birikmalarga 
boy mamlakat ekanligi haqida to’xtalib, akademiklar O.S.Sodiqov, S.Y.Yunusov, 
X.N.Oripovlar singari o’zbek olimlari va ularning shogirdlari tomonidan o’simlik 
mddalari  kimyosini  o’rganish  borasida  xalqaro  miqiyosda  katta  ilmiy  tadqiqot 
ishlari  olib  borganligi  haqida,  shuningdek  H.  Shohidoyatov  rahbarligida 
O’zbekiston Fanlar Akademiyasining O’simlik moddalar kimyosi instituti olimlari 
tomonidan  yaratilgan  o’nlab  dorivor  moddalar  amaliyotga  tavsiya  etilganligi, 
ulardan  «Allapinin»  dorivor  moddasi  yurak  kasalligini  davolashda  keng 

---

 
12 
 
qo’llanilmoqda.  Bu  misollarni  keltirish  o’quvchilarda  o’simliklar  dunyosini 
asrashda  va  ulardan  oqilona  foydalanishga  bo’lgan  munosabatlarini 
shakllantirishga yordam beradi. 
 
Kimyo  va  ilmiy  texnika  taraqqiyoti  mavzusiga  2  soat  ajratilgan  bo’lib,  bu 
mavzularni yoritishda O’zbekistonda kimyoviy ishlab chiqarish azotli, fosforli va 
boshqa o’g’itlar ishlab chiqarish bilan bevosita bog’liq ekanligi haqida to’xtalib, 
Farg’ona  va  Navoiy  shaharlaridagi  «Azot»  ishlab  chiqarish  birlashmalarida 
akademiklar  M.N.Nabiyev,  N.R.Yusupbekov,  B.N.Beglov,  S.T.To’xtayev  singari 
olimlarning ilmiy tadqiqotlari natijalaridan amaliyotga keng foydalanilayotganligi 
haqida  so’zlab  berish  orqali  o’quvchilarda  kimyo  faniga  bo’lgan  qiziqishni 
orttirish mumkin.      
 
Bo’lajak kimyo fani  o’qituvchisi bilishi kerak: 
1.  Kimyo  o’qitish  jarayonida  o’qituvchilarning  ta’limiy,  tarbiyaviy  va 
rivojlantiruvchi maqsadini. 
2.  Maktab  dasturlari,  darsliklari,  o’quv  metodik  adabiyotlari,  normativ  hujjatlari 
mazmuni. 
3. Kimyo o’qitishning nazariy va metodik asoslarini.  
 
Kimyo  o’qitish  kursi  asosida  qo’yidagi  metodologik  holatlarga  e’tibor 
beriladi.  
1.  Umumiy dialektik metod bilish jarayoninig rivojlanib takomillashib borishi. 
2.  Kimyo o’qitishda sistemalilik va birin-ketinlik, aniq reja.  
3.  Barcha  metodologik  kategoriyalarni  ta’limiy,  tarbiyaviy  va  rivojlantiruvchi 
anspektda qarab chiqish. 
4.  Didaktik  yo’nalish - kimyo  o’qitishning nazariy asoslarini belgilab berdi.  
O`qitishda  (diqqatni  tortish,  ichki  tuyg’u,  istak,  zaruriyatlar  shakllanishi) 
o`quv jarayonida o`quvchi va o`qituvchi uchun asosiy harakatlantiruvchi kuch bu 
ichki motivasiyadir. 
O`quvchi  -  bilim  olishga  intilish  va  bilim  olishga  ehtiyoj  sezish  kerak, 
o`qish maqsadi ichki ehtiyojga aylanishi kerak. O`quvchi real hayotga kirib borishi 
va unda faol ishtirok etishi uchun, bilim, ko`nikma va malakalar bilan birga ilmiy 
bilish  metodlariga  ega  bo`lishni  ongli  ravishda  tushunsin.  Bu  dunyoni  anglab 
yetish unda o`zining munosib o`rnini topish uchun o`quvchi erkin izlansin. 
O`qituvchi - o`quvchilarda tashabbuskorlik, mustaqillik, bilimlarni puxta va 
chuqur  o`zlashtirish  uchun  zarur  ko`nikma  malakalarni  shakllantirish  ularda 
kuzatuvchanlik  tafakkurli  nutqni  o`stirish,  xotira  va  ijodiy  tasavvurlarni 
tarbiyalashga imkon beruvchi  didaktik prinsiplarni ro’yobga chiqarish kerak.