Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Oqar suvlarning geologik ishi 

Oqar  suvlarning  ishi  yer  yuzidagi  suvning  aylanma  harakatidan  vujudga  kelgan  yog’in  sochin 

hisobiga bo’ladi. Yer yuziga tushgan yog’inlar, muz va boshqalar suvga aylanib, baland yerlardan 

pastga  qarab  oqadi.  Bunda  oqar  suv  yemirish  ishini  bajaradi  va  yemirilgan  materiallarni  oqizib 

ketadi. Oqar suvlar bajaradigan ish yer yuzining relyefiga ko’ra uchga bo’linadi:  

a) Vaqtincha o’zansiz oqar suvlarning ishi (yuvib, sidirib ketish); 

b) Vaktincha o’zanli oqar suvlarning ishi (jarlarning hosil bo’lishi); 

v) Doimiy o’zanli oqar suvlar-daryolarning ishi; 

Eroziya. Eroziya jarayoni asosan vaqtincha va doimiy oqar suvlarning jinslarni uyib, yuvib olib 

ketishidan  iboratdir.  Eroziya  jarayoni  gumit  iqlimli  viloyatlarda  xukumronlik  qiluvchi  geologik 

jarayonlardan  hisoblanadi.  Taxminiy  xisoblarga  qaraganda  yer  yuzining  26%  i  eroziya  ta'siri 

ostidadir.  

Tub  jinslar  xamma  vaqt  fizik  va  ximik  nurash  maxsulotlari  bilan  qoplangan  bo’ladi,  shuning 

uchun  ular  yomg’ir  suvlarining  ta'siriga  bevosita  duch  kelmaydi.  Yomg’ir  suvlari  tog’  jinslariga 

faqat  qiya  yon  bag’irli  yerlarda  bevosita  ta'sir  qilishi  mumkin.  Ko’pincha  yomg’ir  va  qor  suvlari 

tog’  jinslariga  ozmi  ko’pmi  ta'sir  etib  ularni  ozmi  ko’pmi  yemiradi.  Oqar  suvlar  tog’  jinslari  va 

mineral  zarrachalarini  uzib,  o’zi  bilan  oqizib  ketadi.  Yer  yuzasi  qancha  qiya  va  tushayotgan  suv 

qancha  ko’p  bo’lsa  yuvish  jarayoni  shuncha  kuchli  bo’ladi.  Yuvish  jarayonining  tezligi  va  xajmi 

tog’ jinslarining kimyoviy tarkibi va fizik xarakteriga xam bog’liq. Yumshoq va g’ovak tog’ jinslar 

tezroq, qatiq jinslar sekinroq yemiriladi.