Navoiy viloyati pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Zbekiston respu blikasi xalq

---

O`ZBEKISTON RESPU

BLIKASI XALQ   

TA`LIMI VAZIRLIGI 

 

NAVOIY VILOYATI PEDAGOG XODIMLARNI QAYTA TAYYORLASH VA 

MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI 

 

 

 

 

  

 

 

5141500-Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari ta`lim yo`nalishi uchun  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fanidan  

muammoli ma`ruzalar matni 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Navoiy – 2005 

 

 

---

 

Tuzuvchi:  

 

 

A.S. To`rayev, dotcent  

 

Taqrizchi:  

 

          Yu.Raxmatov, docent, geografiya kafedrasi mudiri. 

 

 

Ma`ruzalar  matni  Geografiya  kafedrasi  yilig`ishida  (majlis  bayoni  №1,  30.8.2005y) 

muhokama qilingan va tasdiqlash uchun tavsiya etilgan. 

 

 

Kafedra mudiri  

 

Yu.Raxmatov, docent  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

MA'RUZA № 1 

 

KIRISH. GEOLOGIYA FANI VA UNING ALOXIDA 

BULIMLARI HAQIDA UMUMIY MA'LUMOT. 

 

REJA 

1)  Geologiya fanining mohiyati va uni fan sifatida vujudga kelishi. 

2)  Geologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. 

3)  Geologiya fanining o’rganish ob’ektlari. 

4)  Geologiya fanining konchilik sohasidagi ahamiyati. 

 

 Tayanch  iboralar:  Geologiya,  astronomiya,  yer  shari,  fizik  jism,  sayyora,  relef,    geografiya, 

biosfera,  organism,  mineral,  er  qobig’i,  noorganik,  mineralogiya,  kristallografi  kristallografia, 

petrografiya, 

poleontologiya, 

gidrogeologiya, 

geofizika, 

stratigrafiya, 

geotektonika, 

tuproqshunoslik,  foydali  qazilmalar  geologiyasi,  geomorfologiya,  strukturali  geologiya,  fizik 

geologiya,  litogenez,  injenerlik  geologiyasi,  A.Beruniy,  In  Sino,  Lomonosov  N,  I.V.Bernadskiy, 

A.E.Fersman, X.M.Abdullayev, I.X.Hamrayev, X.N.Boymuhammedov.           

  

Geologiya – yer haqidagi fan bo’lib yunoncha Geo - yer logos – fan demakdir. Geologiya tabiiy 

fanlar  qatoriga  kiradi  va  u  yer  sayorasining  rivojlanish  qonunlarini  o’rganadi.  Xozirgi  vaqtda 

geologiyaning  astranomiyaning  birgalikdagi  izlanishidan  koinotda  joylashgan  boshqa  osmon 

jinslarini o’rganuvchi geologiyaning yangi bir tarmog’i, kosmogoniya fani vujudga kelgan. 

Yer nima degan savolga olimlar turlicha javob beradilar. 

Astronomlar  yerni  shar  shaklidagi  fizik  jism  deb,  Quyosh  sistemasida  juda  katta  tezlikda  (bir 

soniyada 30 km) aylanuvchi sayora sifatida tekshiradilar.  

Geograflar, geodezislar va geomorfologlar yer ustki kismining shaklini, relyefini urganadilar. 

Biologlar  esa  yerdagi  xayotni  –  Yerning  o’simlik  va  xayvonot  olami  rivojlanadigan  qismini 

ya'ni biosferani o’rganadilar. Shuningdek tuproqshunoslar yerning tirik organizmlari rivojlanadigan 

ustki, tuproq qatlamini o’rganadi. 

Yuqorida  qayd  etilgan  fan  soxalari  yerning  faqat  ustki  qatlamida  sodir  bo’ladigan  voqea  – 

xodisalarning  rivojlanishini  va  o’zgarishinigina  tekshiradilar.  Geologiya  fani  bu  soxalarni  o’z 

qamroviga tortgani  xolda,  yerning ustki va ichki qismini, undagi  mavjud xodisalarning rivojlanish 

qonuniyatlarini  ham  o’rganadi.  Geologlar  yerga  turli  mineral  va  tog  jinslaridan  tarkib  topgan  va 

doimo uzgarib turuvchi sharsimon fizik jisim deb karaydilar.  

Yer qobig’i neorganik qismining paydo bo’lishi va rivojlanishi xayvon va o’simliklarni xayoti 

bilan  bevosita  bog’lik  bo’lib,  ularni  o’rganishda  yer  qatlamlari  orasida  saqlanib  qolgan 

tamg’alargina yordam beradi. 

Shunday  qilib,  giologiya  fani  yer  hakidagi  maxsus  fan  bo’lib,  u  yer  qatlamlarini  tarkibining 

tuzilishini va rivojlanish tarixini tekshiradi. Bu masalalarning o’rganiladigan xajmi va miqdori juda 

katta  bo’lganligi  uchun  giologiya  fani  bir  necha  maxsus  fanlarga  bulinib,  ularning  har  biri 

giologiyaning o’ziga xos soxalari bilan shug’ullanadi. 

Yerning moddiy tarkibi minyeralogiya (minerallar haqidagi fan) va kristal-lografiya (kristallar 

haqidagi  fan),  petrografiya  (tog’  jinislari  haqidagi  fan),  gio-ximiya  (yer  ximiyasini  o’rganuvchi 

fan),  palyentologiya  (qadimgi  organizmlarning  tosh  qotgan  qoldiqlari  haqidagi  fan),