Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

)
. 
5-rasm. Tashqariga chiqarib zaminlash: 
a –prinsipial sxemasi; b – plandagi ko‘rinishi; 
 
Yerga ulagichlar yerda ulanadigan uskunalarga nisbatan uzoq masofada 
joylashganligi sababli, yoyilib o‘tish hududidan tashqariga joylashgan bo‘ladi. SHu 
tufayli tegib ketish kuchlanish koeffitsienti birga teng bo‘ladi. Inson kuchlanish 
ostida bo‘lgan uskunaning qobig‘iga tegib ketganida qobig‘ni yerga nisbatan 
kuchlanishiga duch keladi; 
i
k
R
I
U


(V) 
Demak, chiqarilgan ulagichlar faqat qobiqdagi kuchlanishni yo‘l qo‘yilgan 
me’yoridan oshmagan holatida va yerga ulagich qurilmani kichik qarshiligi hisobiga 
xavfsizlik sharoitlariga javob beradi. 
6-rasm. Konturli zaminlash: a – vertikal bo‘yicha qirqim; 
b – plandagi ko‘rinishi; v – potensiallarning tarqalishi; 
 

---

122 
Yerga katta tok o‘tib ketadigan bo‘lsa (bu holat zamonaviy elektr uskunalarida 
sodir bo‘lishi mumkin), qobiqdagi yo‘l qo‘yilgan kuchlanishni yerga nisbatan ulash 
qurilmasini qarshiligini pasaytirish hisobiga xavfsizlikni ta’minlab bo‘lmaydi. Bu 
holatda, konturli yerga ulagich qurilmalari qo‘llaniladi (
6-rasm
).
 
Konturli yerga ulash qurilmalarida yerga ulagichlar, yerga ulanadigan 
uskunalarni joylashgan maydonini perimetrda va maydoncha ichkarisida setka 
shaklida o‘rnatiladi. Tok qobiqga o‘tib ketish holatida yerga ulagichlardan yoyilib 
ketayotgan tok hisobiga, maydonchaning sathida maydonchaga chiqayotgan yeriga 
nisbatan, yuqori potensial hosil bo‘ladi. 
Potensiallarni yoyilish grafigini olish uchun har bir ulagichni potensiallarini 
alohida ustma-ust qo‘shib aniqlash mumkin. SHuni hisobidan uskunani qobig‘i va yer 
sathini potensiallari tenglashadi va maydon ichiga tegib ketish kuchlanishi xavfsiz 
bo‘lib qoladi. Konturli yerga ulash qurilmalarini maydon chegarasidan, qadamli 
kuchlanishi oshib qoladi. Uni kamaytirish maqsadida insonlar o‘tadigan yo‘llarida 
alohida metalli shinalar o‘rnatiladi. Natijada yer sathidagi potensiallarni taqsimlash 
qiyaligi, hamda qadamli kuchlanishi kamayadi. 
SHunday qilib, konturli yerga ulash qurilmasida yerga ulangan uskuna 
atrofidagi potensiali balandroq, potensiallari ayirmasi esa pastroq bo‘lishi hisobiga, 
tegib ketish kuchlanishi va qadamli kuchlanishni xavfsizligi ta’minlanadi. Yerga 
ulash qurilmalari,
 
tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. 
Qurilishda va ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan elektr o‘tkazuvchi qismlar: 
metall konstruksiyalar, armatura, truba, quvurlar (yonuvchi va portlovchi gaz va 
suyuqliklardan tashqari), kabellarni metalli izolyatsiyasi (alyuminiydan tashqari) va 
h.k, tabiiy yerga ulash qurilmalari deb ataladi. Yerga ulash qurilmalardan foydalanish 
tavsiya etiladi. 
Sun’iy yerga ulash qurilmalari, bu maxsus tayyorlangan bo‘lib, boshqa 
maqsadlarda qo‘llanilmaydi. Ko‘pincha ular vertikal joylashgan elektrodlar va ularni 
biriktiradigan gorizontal joylashgan elektrodlardan iborat bo‘ladi. 
Vertikal elektrod
sifatida, diametri 10-14 mm va uzunligi kamida 5 m bo‘lgan 
po‘latli o‘zak qo‘llaniladi, hamda o‘lchamlari 40x40 mm dan 60x60 mm gacha va 
uzunligi esa 2-3 m bo‘lgan ugolniklar kamroq qo‘llaniladi. 
Vaqtincha yerga ulash qurilmalari
sifatida, maxsus yuruvchi yerga ulash 
qurilmalari qo‘llaniladi. Ularni o‘rnatish va yig‘ishtirishni osonlashtirish maqsadida, 
yerga burab o‘rnatiladigan elektrodlar, hamda biriktirish uchun qo‘llaniladigan 
maxsus qisqichlar mavjud. 
Yerga o‘tkazgichlar o‘zaro va yerga ulagichlar bilan biriktirish maqsadida 
yerga ulanadigan uskunani qobig‘i bilan payvandlanadi yoki bolt yordamida 
biriktiriladi.
Magistral yerga o‘tkazgichlar yerga ulagichlar bilan ikki joyda biriktiriladi. 
Vertikal elektrodlarni odatda yerdan 70-80 sm chuqurroq o‘rnatiladi.