Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv"

2-rasm. Nol sim o‘zilganda korpusga nisbatan qisqa tutashish
Kabelning qobig‘ kuchlanishi, yerga nisbatan yerga ulagich qurilmalarining 
qarshiligiga bog‘liq bo‘lib, ularni tengligida esa, faza kuchlanishini yarmida teng 
bo‘lib qoladi: 


e
e
f
k
R
R
R
U
U



0
(
V
)
 
Bu kuchlanish xavfli bo‘lib, ko‘p vaqt davomida ketmasligi mumkin. 
o
R
aniqlaguncha maksimal himoyalovchi tok ishlamay qolishi mumkin, bunga sabab, yer 
bilan tutashuvchi tok ko‘p holatlarda himoyalovchi vositani ishga tushirish uchun 
yetarli bo‘lmaydi. 
3-rasm. Nol sim bo‘ylab potensialning tarqalishi: 
I – qaytarilmaydigan yerga ulanishli; II – qaytadan yerga ulanishli; 1÷5 – 
korpuslar.

---

117 
Elektr uskunani tok o‘tmaydigan metalli jismlarni nolli o‘tkazgichga ulab 
qo‘yilsa, faza kuchlanishi kabel qobig‘iga o‘tib, bir fazali qisqa tutashuv tokiga teng 
bo‘ladi. Hosil bo‘lgan qisqa tutashuv toki faza bilan nol o‘tkazgich qarshiliklari, 
hamda transformatorlarning chulg‘amiga bog‘liq bo‘ladi. 
Umumiy formula: 

 

2
3
/
0
2
3
/
0
T
f
T
f
f
k
X
X
X
r
r
r
U
I






(
A
)
 
Qisqa havo liniyalari va o‘tkazgichlar orasidagi kichik masofalarda 
(o‘tkazgichlar truba ichida joylashgan), hamda kabel liniyalarida qisqa tutashuv toki: 


0
r
r
U
I
f
f
k


(
A
)
 
Havo liniyalari uchun: 


3
/
2
0
T
в
f
f
k
Z
X
r
r
U
I




(
A
)
 
bu erda: 
r
f
, r
0
, r
T/3
– faza-nol o‘tkazuvchilarni va transformatorni cho‘lg‘amlarini faol 
qarshiliklariga muvofiq 
X
f
, X
0
, X
T/3
- induktiv qarshiliklari, (
Om/m
); 
X
f
– faza-nol sirtmoqni tashqi induktiv qarshiliklari, (
Om
); 
Z
T/3 
- transformatorning hisoblashlar yo‘li bilan aniqlangan qarshiligi, (
Om
). 
Maksimal himoyalovchi tok qurilmasi, yuqorida aytib o‘tilgan tokdan ishga 
tushadi va bo‘zilgan uskunani o‘chiradi. 
SHunday qurilmalardan biri, bo‘zilgan jismni 5-7 sekund ichida tez eriydigan 
saqlagich o‘chirib qo‘yadi va 1-2 sekund ichida avtomatik o‘chirgichlar shikastlangan 
qismini o‘chiradi. 
Nollashtirishdan foydalanish miqyosi, kuchlanishi 380/220 
V
va 220/127 
V
(oxirgisi kam uchraydi) to‘rtta simli uch fazali tarmoqlar bo‘lib, ular ishlab 
chiqarishda keng qo‘llaniladigan tarmoqlar. 
Nollashtirish tizimi o‘zida quyidagi elementlarni qamrab oladi: 
nol 
o‘tkazgichi, ta’minlovchi manbani neytralini yerga ulash qurilmasi va nol 
o‘tkazgichni yerga qayta ulash. 

---

118 
Nol o‘tkazgichni vazifasi, faza qobiqga tutashgan zahotiyoq, kichik 
qarshiligiga ega bo‘lgan zanjirni hosil qilish va shu tok orqali himoya uskunasini 
ishga tushirish. 
Nol o‘tkazgichni qayta ulash, nol o‘tkazgichni barcha o‘zunligi davomida 
ma’lum masofada oralab, bir necha marta yerga ulab qo‘yish.