Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Qulchilik, unga qarshi kurash va abolitsion harakat 
1809 yilda AQSHga qullarni keltirishni taqiqlovchi qonun chiqdi. 
Biroq endi kontrabanda yo'li bilan yiliga 15 mingga yaqin qullar keltirilgan. 
1790 yilda AQSIIda 760 ming negr qul bo'lgan bo'lsa, 1860 yilda ularning soni 
4 mln.ga etdi.AQSHda fermerlar bilan plantatorlar o'rtasida Missisipidan 
g'arbdagi yerlar uchun keskin kurash davom etdi. Shimol aholisining tez o'slshi 
natijasida shtatlarning vakillik palatasida Shimol deputatlari sonining oshisbi 
tufayli qulchilik bekor qilindi. Ammo Scnatda quldorlik shtatlarining mavqei 
baland edi. Quldorlik va ozod shtatlar soni o'zaro tenglashgach, quldorlar 
quldorlik shtatlarini sonini oshirishga harakat qildilar. 1820 yilda Missuri va Men 
kabi yangi shtatlar tashkil qitindi. Qullik masalasini endi bu shtatlarning o'zlari 

---

29 
hal qilishi lozim edi. Shu yili AQSH kongressi 36° 39" dan shimolda (Missuridan 
tashqari) qullikni ta'qiqlovchi qaror chiqardi. Bu AQSH tarixida Missuri kelishuvi 
deb nom oldi.XIX asrning 30-yillaridan AQSHning ijtimoiy hayotida qulchilik 
masalasi muhim o'rin egalladi. Buning asosiy sabablaridan biri qullar 
qarshiligining kuchayishi edi. AQSH tarixida qullarning isyonlari va 
qo'zg'olonlari ko'p bo'lgan. XIX asrning birinchi yarmida ko'tarilgan qullarning 
qo'zg'olonlari orasida eng yirigi 1831 yil avgustida Virginiyada negr qul Nat 
Terner rahbartigida ko'larilgan qo'zg'olon edi. Qo'zg'olonlar bilan birga 30-
yillardan qulchilikni bekor qilish (abolitsion - bckor qilish) uchun oq tanli aholi 
orasida ham harakat bohlandi. Bu "abolitsion harakat" deb nomlandi. Abolitsion 
harakat asosida fermerlar, hunarmandlar va qisman o'rta burjuaziya vakillarining 
demokratik huquq va erkinliklar, ayniqsa, g'arbdagi yerlarga borib o'rnashishi 
uchun kurash yotar edi. 1838 yil abolitsionistlar qochoq negr qullarga yordam 
berisb maqsadida "Yer osti temir yo'llari jamiyati" nomli maxsus tashkilot 
tuzdilar. Bu maxfiy jamiyat 10 minglab qochoq va ta'qibdagi qullarni mamlakat 
shimoliga 
o'tkazib 
yuborib, 
ularning 
xavfsizligini 
ta'minlash 
bilan 
shug'ullandi.1848 yil Shimol fermerlari, hunarmandlari va burjuaziyasining bir 
qismi Buffalo shahrida yangi partiya - frisoylerlar (free soil - bo'sh yer) partiyasini 
tuzdilar. Bu partiyaga ishchilar va negr qullar ham kirdilar. Frisoylerlar, asosan, 
yangi hududlarda quichilikni joriy qilmaslikni, g'arbdagi yerlarni skvatterlar 
(ko'chib borib o'rnashib oluvchilar) ga bepul tarqatilishini va u yerlarni yirik yer 
egalariga sotilmasligini talab qildilar. Frisoylerlar partiyasining paydo bo'lishi 40-
yillarning oxirlaridan quldorlarga qarshi kurashish uchun fermerlar va 
hunarmandlarning Shimol burjuaziyasi bilan siyosiy ittifoqchilik qilganligidan 
dalolat beradi. Prezident saylovlarida nomzodlarni ilgari surish uchun Shimol 
burjuaziyasi va fermerlari Janub quldor plantatorlari bilan turli guruh va oqimlarga 
birlashishi natijasida AQSHda burjua siyosiy partiyalari tashkil topdi. Jumladan, 
demokratik partiya tuzildi.XIX asrning 20-yillarida AQSHning ichki siyosiy 
hayotida muhim o'zgarishlar ro'y berdi. Fermerlar sonining oshishi, hunarmandlar 
va ishchilarning siyosiy huquqlar uchun kurashi ko'pchilik shtatlarda faqat oq tanli 
erkaklar uchun umuniy saylov huquqini joriy qilinishi va mulkiy senzni bekor 
qilinishi natijasida ko'p sonli yangi saylovchilar paydo bo'ldi. Fermerlar, 
hunarmandlar va ishchilarning aksariyati chet el mahsulotlariga bojxona tariflarini 
oshirilishidan, 1816 yilda Filadelfiyada ochilgan AQSH Banki tomonidan yirik 
yer egalari va sanoatchilarini imtiyozli kreditlar bilan rag'batlantirilishidan norozi 
edilar. Chunki, katta kreditlarni olgan mulkdorlar g'arbdagi yer mulklarini 
davlatdan sotib olib qo'yayotgan edilar. 1828 yilgi prezident saylovlarida 
plantatoplar, fermerlar, hunarmandlar va hatto ishchilar Endryu Jeksonni 
prezidentlik lavozimiga saylash uchun birlashdilar.Jekson tarafdorlari o'zlarini 
demokratik partiya a'zolari deb atay boshladilar. Bu partiya rasmiy ravishda 
1828 yilda tashkil topdi. Jekson prezidentligi davridan boshlab AQSHning 
siyosiy hayotida ilk bor saylovda g'olib kelgan partiya vakillari muhim davlat 
lavozimlarini egallash tartibi odat tusiga kirdi. Keyinchalik demokratik