Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
1.Masnaviy” Jaloliddin Rumiy Toshkent ,,Navro’z”nashriyoti 2016y. 
2.Ko’hna sharq darg’alari” H.Homidiy ,,Sharq” nashriyoti 1999 y.

3. A.Navoiy ,,Hikmatlar” 2015y.

 
 
 
 
 
 
 

---

103 
ZAMONAVIY TA’LIMDA AMALGA OSHIRILAYOTGAN ISLOHATLAR 
 
Rahmatova Oygul Baxodirovna.
Navoiy shahar 16-AFCHO’IM
o’qituvchisi 
Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim sohasi, shu jumladan, oliy ta’limga katta 
e’tibor qaratilmoqda. Oliy ta’lim muassasalarini moddiy texnik bazalarini qayta jihozlash, 
tajribali pedagog-xodimlarni xorijiy oliy ta’lim muassasalariga stajirovkaga yuborish, oliy 
ta’lim muassasalarida qo’shma ta’lim dasturlarining yo’lga qo’yilishi qisqa fursatda keng 
ko’lamli islohotlar samarasidir. 
Jumladan, O‘zbekiston Prezidentining 2018-yil 22-yanvardagi farmoni
94
bilan 
tasdiqlangan «2017–2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini «Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar 
va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili»da amalga oshirishga oid davlat dasturining 172-
bandida «Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining yangi tahrirdagi 
loyihasini ishlab chiqish vazifasi belgilab berildi. Shu asosda 2020-yil 23- sentyabrda 
O’zbekiston Respublikasi yangi “Ta’lim to’g’risida” gi Qonun
95
qabul qilindi. Qonun 
loyihasini ishlab chiqish jarayonida yigirmadan ortiq xorijiy davlatning (Rossiya, Janubiy 
Koreya, Germaniya, Italiya, Angliya, AQSh, Fransiya, Shvetsiya, Daniya, Norvegiya, 
Gollandiya, Ukraina, Belarus, Qozog‘iston va b.) ta’lim to‘g‘risidagi qonunlari o‘rganildi va 
ularning ilg‘or tajribalari inobatga olindi. Ta’lim sohasidagi amalga oshirilayotgan islohotlar 
pandemiya sharoitida ham jadallik bilan davom etdi. Pandemiya sababli respublikamizdagi 
barcha oliy ta’lim muassasalarida 2020 yilning 16 mart kunidan boshlab onlayn- masofaviy 
ta’lim tizimiga o’tilishi munosabati bilan qisqa vaqt ichida malakali pedagog-xodimlar va 
o’qituvchi va murrabiylari faolligi bilan “onlayn maktab” va “ masofaviy ta’lim” platformasi 
ishga tushirildi. Masofaviy ta’lim tizimida ham talabalarning sifatli va uzluksiz ta’lim 
olishlarini kafolatlash, dars jarayoniga qatnashish imkoni bo’lmaydigan, olis hududlarda 
yashovchi talabalar uchun tuman markazlarida maxsus axborot texnologiyalari 
markazlarining ishga tushirilishi bu borada keng ko’lamli say-harakatlar olib borilganligini 
ko’rsatadi. 
«Masofali ta’lim deganda o’quv axborotlarini masofali almashish vositalariga 
asoslangan (yo’ldoshli televideniye, radio, kompyuter aloqasi va bosh.) maxsus axborot-
ta’lim muhiti yordamida mamlakatda va chet elda aholi keng qatlamlariga ko’rsatiladigan 
ta’lim xizmatlari to’plami tushuniladi». Masofali ta’lim g’oyasida aynan ta’lim an’anaviy 
turlarida qabul qilingan (ham kunduzgi, ham sirtqi) «o’quvchilarning bilimga intilishlaridan» 
«bilimlarni o’quvchilarga qarab harakatlanishi» juda muhim. Dastavval masofali ta’lim oliy 
ta’limga ega insonlarning malakalarini oshirishlari uchun mo’ljallangan edi. Uning eng oddiy 
turi -bu avvallari ham mashhur bo’lgan televizion ko’rsatuvlar seriyasi hisoblanadi. Masofali 
ta’lim, uzluksiz ta’lim tizimi shakllaridan biri hisoblanib, insonning bilim olish va 
axborotlardan foydalanish huquqini amalga oshirishga yo’naltirilgan. Masofali ta’lim har bir 
xohlagan inson uchun kasbiy faoliyati bilan bir qatorda asosiy yoki qo’shimcha ta’lim olishi 
imkonini beradi. Uning xususiyatlari haqida fikr yuritar ekanmiz, birinchi navbatda, 
moslashuvchanligi to’g’risida ta’kidlab o’tish zarur. Masofali ta’lim tizimida bilim oluvchilar 
94
Qarang. 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha 
Harakatlar strategiyasini “Faol tadbirkorlik, innovatsion g’oyalar va texnologiyarni qo’llab -quvvatlash” yilida amalga 
oshirishga oid davlat dasturi to’g’risidagi Prezident farmoni. 2018 yil 22 yanvar. https://lex.uz. 
95
Qarang. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni, 2020 yil 23 sentyabr. O‘RQ-637-son. 

---

104 
odatda, leksiyalar va seminarlar kabi muntazam mashg’ulotlarga qatnamaydilar, balki o’ziga 
qulay vaqtda, qulay joyda hamda qulay sur’atlarda ishlaydilar. Haqiqatda bilim olishni 
istovchilar odatiy hayot tarzini buza olmaydigan yoki xohlamaydiganlar uchun katta 
ustunliklari mavjud. Bundan tashqari, o’qishga kirish uchun talabadan ma’lum bilim darajasi 
talab qilinmaydi va har kim fanni o’zlashtirishi va baholanishi uchun qancha kerak bo’lsa, 
shuncha o’qishi mumkin. 
Ko’pchilik chet el davlatlari masofali ta’limni ustuvor yo’nalish deb e’lon qildilar va 
ushbu yo’nalishni rivojlantiirshga katta mablag’lar ajratmoqdalar. Ushbu jarayonni 
amerikaliklar boshlab berdilar (AQShda ta’lim ushbu turining juda ko’plab shakllari mavjud). 
So’nggi paytlarda ta’limning ushbu turi Yevropada ham faol rivojlanmoqda; Avstraliya 
ta’lim dasturlarini ommaviy ravishda kompyuter tiliga o’tkazib, ularni faol eksport qilmoqda. 
Masofaviy ta’lim yuqoridadi sanab o’tilgan ijobiy xususiyatlar bilan birga qator 
kamchiliklardan ham xoli emas. Ushbu xususiyatlarni inobatga olgan holda, keng 
jamoatchilik talabi asosida ta’lim tizimi jarayonida an’anaviy ta’lim tizimi asosida dars 
mashg’ulotlarini olib borish haqidagi takliflar bildirildi. Chunki, o’tgan davr mobaynida 
an’anaviy ta’lim tizimining afzalliklari va samaradorligi so’zsiz o’z isbotini topdi. Chunki, 
bugungi kunda keng tarqalgan ta’lim turi an'anaviy ta’lim tizimi bo’lib, uning asosiy 
mohiyati deyarli to'rt asr oldin Ya.A. Komenskiyning “Buyuk didaktika” asarida yoritib 
berilgan. "An'anaviy ta'lim" atamasi XVII asrda shakllangan bo’lib, ta'limni sinf-dars 
shaklida tashkil etishni anglatadi. 
An'anaviy ta'limning shubhasiz ustunligi- bu qisqa vaqt ichida katta hajmdagi 
ma'lumotlarni etkazish qobiliyatidir. Bunday mashg'ulotlar yordamida talabalar tayyorligini, 
uning haqiqatini isbotlash usullarini ko'rsatmasdan olishadi. Bundan tashqari, u bilimlarni 
o'zlashtirish va takrorlashni va ularni o'xshash vaziyatlarda qo'llashni o'z ichiga oladi. 
O'rganishning ushbu turidagi muhim kamchiliklar orasida diqqat markazini fikrlashga emas, 
balki xotiraga ko'proq bag'ishlash mumkin. Ushbu trening ijodkorlik, mustaqillik, faollikni 
rivojlantirishga ozgina hissa qo'shadi. Eng keng tarqalgan vazifalar: qo'shish, ta'kidlash, eslab 
qolish, takrorlash, misol orqali hal qilish va hk. O'quv va kognitiv jarayon asosan tabiatda 
reproduktiv (reproduktiv) bo'lib, natijada talabalarda kognitiv faoliyatning reproduktiv uslubi 
shakllanadi. Shuning uchun u ko'pincha "xotira maktabi" deb nomlanadi. Amaliyot shuni 
ko'rsatadiki, etkazilgan ma'lumotlarning hajmi uni o'zlashtirish imkoniyatlaridan oshadi 
(o'quv jarayonining tarkibiy va protsessual tarkibiy qismlari o'rtasidagi qarama-qarshilik). 
Bundan tashqari, o'quv sur'atini o'quvchilarning turli individual psixologik xususiyatlariga 
moslashtirish uchun imkoniyat yo'q (frontal ta'lim va bilimlarni o'zlashtirishning individual 
tabiati o'rtasidagi qarama-qarshilik) Ta'limning ushbu turida o'qish uchun motivatsiyani 
shakllantirish va rivojlantirishning ba'zi xususiyatlarini ta'kidlash kerak. 
“An’anaviy ta’limning” afzalliklari 
1. Qisqa vaqt ichida kontsentrlangan shaklda talabalarni fan asoslari va faoliyat usullari 
misollari bilan tanishtirishga imkon beradi. 
2. Bilimlarni o'zlashtirish va amaliy ko'nikma va qobiliyatlarni tezda shakllantirishning 
mustahkamligini ta'minlaydi. 
3. Bilim va ko'nikmalarni o'zlashtirish jarayonini bevosita boshqarish bilimlardagi 
bo'shliqlar paydo bo'lishining oldini oladi. 
4. Assimilyatsiyaning kollektiv xususiyati odatdagi xatolar va ularni bartaraf etish uchun 
yo'naltirishlarni aniqlashga imkon beradi. 
Ko’p yillar davomida an’anaviy dars o’tish ta’limning asosiy shakllaridan biri bo’lib keldi. 
Chunki, an’anaviy dars o’tishda ta’limning turli xil metodlaridan foydalanish imkoniyatlari 
kengroq. Talabalarning mustaqil va kreativ fikrlashga undaydigan, “faol fuqarolik” 

---

105 
pozitsiyasini shakllanitirishga qaratilgan, o’qituvchi tomonidan talabalarning qiziqishini 
orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag’batlantirilib turadigan, o’quv 
materialini kichik-kichik bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochishda bahs, munozara, 
aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, tadqiqot rolli o’yinlar metodlarini qo’llash, rang-
barang qiziqtiruvchi misollarning keltirilishi, talabalarni amaliy mashqlarni mustaqil 
bajarishga undash, adolatli baholash usullaridan foydalanish, ta’lim vositalaridan o’rinli 
foydalanishga yo’naltirilgan an’anaviy ta’lim tizimi asosida dars mashg’ulotlarini davom 
ettirish maqsadga muvofiqdir.