Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

BOSHLANG’ICH SINF O’QISH DARSLARIDA YOSHLARNI MA’NAVIY 
TAHDIDLARDAN HIMOYA QILISHGA QARATILGAN DARS METODLARINI 
TASHKIL ETISH 
Ergasheva Mahbuba Ne’mat qizi 
QarDUPI Pedagogika fakulteti
Boshlang’ich ta’lim magistranti 
 
O’zining odil yo’lidan borayotgan Yangi Oʻzbekistonda iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, 
madaniy va ma’rifiy sohalarida ulkan o’zgarishlar boʻlayotgani bugungi kunda butun dunyo 
mamlakatlari tomonidan e’tirof etilmoqda. Bunday yuksalishlarda ishtirok etish insonlardan
yuqori darajadagi umumiy va maxsus bilimlar, yuksak madaniyat, ma’naviy kamolot va
keng dunyoqarashni talab etadi. Ta’lim tizimini shu talablar asosida qayta qurish –
90
Рустамхон. -Тошкент: Адабиёт ва санъат, 1985. -Б.386-387. 

---

98 
jamiyatning kelajak avlod tarbiyasi sohasidagi ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi.
Davlatlararo qattiq raqobat mavjud boʻlgan davrda har bir mamlakat barcha sohada 
raqobatbardosh boʻlishga harakat qiladi. Mamlakatlarning iqtisodiy, texnik rivojlanishiga
qator omillar ta’sir koʻrsatishi tabiiy. Bular ichida: mamlakatning mavjud boʻlgan tarixi, 
madaniyati, manaviyati milliy etika va estetikasi va boshqa koʻp omillardir. Bu omillarni 
ichida madaniyat, ma`rifat va manaviyat inson resursini yuksalishida muhim rol o`ynaydi.
Demak, Yangi Oʻzbekistonning yanada taraqqiy etishi uchun shaxs madaniyatini va 
ma`rifatini oʻrni beqiyosdir. Inson ma`rifatining ilk dadil qadamlari boshlang`ich 
sinflardanoq qo`yishi, ayniqsa alifbe, o’qish va tarbiya kabi fanlarning negizida tarbiyalanishi 
hech birimizga sir emas, shunday ekan biz o`quvchilarimizni teran bilimga ega bo’lishlarini 
taminlash uchun, boshlang`ich sinf o`qish darslarida ifodali o’qish ko’nikmalarini 
rivojlantirishimiz kerak, chunki ifodali o`qishning o`zi berilgan mavzudagi fikrni anglashga 
yordam beradi. Ifodali o`qishga erishish uchun esa o`qituvchidan katta mahorat talab etiladi. 
Olim o`qituvchi M.A.Ribnikova “Ifodali o’qish… adabiyotni konkret, ko’rgazmali 
birinchi asosiy shakli…” deb hisoblagan. Ifodli o’qish bu asarning mohiyatiga kirib boorish, 
qahramonlarning ichki dunyosini tushunishning imkoniyati. Yosh avlodni aynan 
boshlang`ich sinfdanoq mavzulardagi milliy va ma`naviy g’oyalar bilan sug’orib o’stirsak, 
yod g’oyalarga ilk emunititni hosil qilgan bo’lamiz. Ifodali o’qishga erishgan o’quvchilar 
muallifning niyyatini bildiruvchi pauza va mantiqiy stresslarni kuzatish qobilyatini,
intanatsiyasini ko’zatish hamda qanday hissiy rang berilayotganini anglash ko’nikmalari 
shakllangan bo’ladi. Ushenskiy aytganidek, “ Ifodali o’qish –axloqiy tuyg’u mashqlaridir. 
Qadimda yoshlarning odobidagi xislatlari kattalar tomonidan yuksak baholanar edi. 
Keksalarning “Barakala”, “qо‘llaring dard kо‘rmasin”, “Umringdan baraka top”, “Ota-onang 
orzu havasingni kо‘rsin”, “Tuproq olsang oltin bо‘lsin” kabi olqishlari kо‘pgina о‘z odobini 
manzur qilgan har jihatdan odobli yoshlarga nisbatan ishlatilar edi. Nutq odobi haqida ham 
kо‘pgina xalq maqollari, hikmatli sо‘zlari bor. Ular о‘quvchi va talabalarni nutq odobini 
о‘rganishga da’vat etadi. Xalq maqollari, masallari, ibratli hikoya, ertaklar va rivoyarlari, 
qolaversa aqlni charxlovchi milliy topishmoqlar ana shular jo’mlasidandir. Misol uchun. 
Otang rozi- xudo rozi. 
Onalar oyog’i ostida jannat 
Elga xizmat- oliy himmat 
“Yolg’onchi cho’pon” rivoyati, “Uch og’ayni botirlar” “ Tandir”ertagi kabi mavzular 
mavjud. O’qish darslarining tarbiyaviy maqsadlarida yoshlarimizni ma’naviy tahdidlarga 
qarshi tayyorlab boramiz. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, biz ifodali o’qish darslari orqali 
ma’naviy va marifiy ongni yuksaltiramiz.Hozirgi zamon yoshlaridan yuqori darajadagi
umumiy va maxsus bilimlar, yuksak madaniyat, ma’naviy kamolot va keng dunyoqarash 
talab etiladi. Ta’lim tizimini shu talablar asosida qayta qurish – yangi O’zbekistonning
kelajak avlod tarbiyasi sohasidagi ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. Bunday 
islohotlarni amalga oshirishda oʻqituvchilarning oʻrni nihoyatda katta ahamiyatga 
ega.Ma’naviyat shaxs, xalq, davlat va jamiyatning kuch-qudrati, taraqqiyoti, imkoniyatlari va 
istiqbollarini belgilab beruvchi ichki ijobiy, ruhiy omildir.