Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 
 
1.A.Erkayev. Milliy g'oya va ma'naviyat. T. "Ma'naviyat” 2002. 
2.Abdurahim Erkayev.Tafakkur erkinligi.T. “ Ma’naviyat” 2007 
3. Bahodir Zokir. Erkinlik g'oyasi takomili yoxud demokratiya tarixiga bir nazar // 
Tafakkur jurnali. 2008. №2. 
4.Жон Актон.История свободы в античности.Полис.1993 №3.стр 108 
5.Лорд Актон.Очерки становления свободы.Лондон 1992 
 
GLOBALLASHUV JARAYONIDA AXBOROT KOMMUNIKATSIYANING
YOSHLAR ONGIGA PSIXOLOGIK TA`SIRI 
 
Suvonova Sevara Asliddinovna 
NavDPI o`qituvchisi
Ibragimova Gulmira
NavDPI talabasi
Bugungi kunda ma`naviy qadriyatlarimizni ilm-fan va taraqqiyot yutuqlari bilan boyitib 
borish, o`zligimizni chuqurroq anglash, milliy g`oya va istiqlol mafkurasi tamoyillarini 
xalqimizning qalbi va ongiga singdirish, muqaddas dinimiz va tariximizni soxtalashtirish, 
ulardan siyosiy maqsadlarda foydalanishlarga yo`l qo`ymaslik - ma`naviyat sohasidagi asosiy 
vazifalarimizdir. Ushbu vazifalar milliy istiqlol g`oyasining ma`naviyat sohasida namoyon 
bo`lishining asosiy tamoyillarini belgilaydi. Yangi jamiyatni barpo etish jarayonida, eng 
avvalo, ma`naviy qadriyatlarni to`g`ri baholay olishni, soxta qadriyatlardan yoki tarixan 
eskirgan, o`zidagi bunyodkorlik va ijobiy salohiyatni sarflab bo`lgan qadriyatlardan haqiqiy 
hayotbaxsh qadriyatni ajrata olishni o`rganish lozim. Biror bir qadriyatga baho berilar ekan, 
uning mamlakatimiz mustaqil taraqqiyotining siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, e`tiqodiy va axloqiy 
asoslarini qay darajada mustahkamlay olishi, xalqimizning umumjahon ijtimoiy 
taraqqiyotining faol sub`ektiga aylanishiga xizmat qila olishi bosh mezon bo`lishi kerak. 
Milliy qadriyatlarga, jumladan madaniy-ma`naviy, ma`rifiy merosga ilmiy asosda to`g`ri 
yondashishning asosiy tamoyillariga xos mezonlar - insonparvarlik, vatanparvarlik, 
xalqchillik va taraqqiyparvarlikdir. Bu mezonlarning har birida milliylik va umuminsoniylik 
231
Bahodir Zokir. Erkinlik g'oyasi takomili yoxud demokratiya tarixiga bir nazar // Tafakkur jurnali. 2008. №2.24-bet 

---

253 
mujjassamlashgan. Ular mohiyatan umuminsoniy xarakterga ega bo`lsa-da, har bir tarixiy 
davrda muayyan xalqlarning ehtiyojlarini yuzaga chiqaradi va ularni qondirishga xizmat 
qiladi. Shu bois ularning zamirida mujassam bo`lgan umuminsoniylik mohiyati, milliy 
ehtiyojlarni muayyan milliy shaklda ifodalab va o`z mazmunini ularga moslashtirgan holda 
yuzaga chiqadi. Mazkur mezonlarga nafaqat milliylik va umuminsoniylik, balki tarixiylik 
ham xos. Ushbu tarixiylik, o`ziga xos milliy an`analar bizga yillar davomida axborotlar 
ko`rinishida (og`zaki, amaliy, ko`rgazmali,) yetib keladi. Har qanday yillar davomida 
to`plangan manbalar axborotlar manbai bo`la oladi.
Axborot (lotincha «informatio»-tushuntirmoq, bayon etmoq) zamonaviy fan va siyosatning 
asosiy tushunchalaridan biri; dastlab kishilar tomonidan og`zaki, keyinroq yozma yoki 
boshqa shakllarda uzatilgan ma`lumot; XX asrning o`rtalaridan boshlab insonlararo, inson-
avtomat, avtomat-avtomat o`rtasidagi ma`lumot hamda hayvonlar va o`simliklardagi signal 
almashinuvi, hujayradan hujayraga muayyan belgilarning uzatilishi va shu kabilarni anglata 
boshlagan. Ijtimoiy hayotga tatbiqan axborot-kishilar, predmetlar, faktlar, hodisalar, 
jarayonlar va shu kabilar haqidagi ma`lumot (ma`lumotlar majmui)ni anglatadi. 
Axborotlashtirish-axborot resurslarini shakllantirish va ulardan foydalanish hisobiga 
fuqarolar, davlat hokimiyati va o`z-o`zini boshqarish organlari, tashkilotlar va jamoat 
birlashmalarining axborot sohasidagi ehtiyojlarini qondirish, huquqlarini ro`yobga chiqarish 
maqsadida optimal sharoitlarni yaratish uchun tashkil etiladigan ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-
texnik jarayonlar majmuiga yo`naltirilgan jarayondir.
Axborot xavfsizligini ta`minlash masalasi bugungi kunda favqulodda muhim ahamiyatga 
egadir. Ta’lim jarayonida uzluksiz ta’lim malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning 
asosi bo’lib, ta’limning barcha turlarini, Davlat ta’lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimi 
tuzilmasi va uning faoliyat ko’rsatish muhitini o’z ichiga oladi. Fanda yuqori malakali 
mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi, ilg’or pedagogik va axborot 
texnologiyalarni ishlab chiqaruvchidir. Ishlab chiqarishda kadrlarga bo’lgan ehtiyojni, 
shuningdek, ularning tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo’yiladigan talabalarni 
belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimni moliya va moddiy texnika jihatdan 
ta’minlash jarayonining qatnashchisidir. 
Oliy ta’lim, universitetlar, akademiyalar, institutlarda o’quvchi shaxsini ichki dunyosini 
tushunish bu pedagog o’qituvchidan yuqori malakaga ega bilimni talab etadi. Shu o’rinda 
zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalar deganda biz avvalambor bugunda 
kompyuter savodiga ega shaxsni nazarga keltiramiz shak-shubhasiz. Yana shuni ta’kidlash 
kerakki, o’qituvchi shaxsi bugungi kunda maktab o’quvchisini qiziqtirish va tarbiyalashda 
zamonaviy o’qitish texnologiyalarini bilishni talab etadi. Chunki bugungi yoshlar tezkor va 
zamonda, makonda yuz berayotgan xabarlardan xabardor bo’lishga intilishadi.
O’qitishning shaxsga yo’naltirilgan texnologiyalarga quyidagi asosiy tamoyillar xos 
bo’ladi: 
-
Insonparvarlik ya’ni insonga har tamonlama hurmat va muhabbat ko’rsatish, unga 
yordamlashish, uning ijodiy qobiliyatiga ishonch bilan qarash, zo’ravonlikdan to’la voz 
kechiladi.
-
Hamkorlik ya’ni, o’qituvchi va o’quvchilar munosabatida demokratik, tenglik, 
sheriklik.
-
Erkin tarbiyalash ya’ni shaxsga uning hayot faoliyati keng yoki tor doirasida tanlab 
olish erkinligi va mustaqillikni berish, natijalarni tashqi ta’sirdan emas, ichki hissiyotlardan 
keltirib chiqarish. 
O’qitishning shaxsga yo’naltirilagan ta’limi texnologiyalariga quyidagilarni kiritish 
mumki: 

---

254 
-
Ishbilarmonlik o’yinlari, 
-
Muammoli o’qitish,
-
Tabaqalashtirib o’qitish,
-
Dasturlashtirilgan o’qitish,
-
Kompyuterlashtirilgan o’qitish, 
-
Modelli o’qitish kabi o’qitishning turlari mavjud.
Odatdagi darslar 40 minutlik, ma’lum yoshdagi o’quvchilar uchun esa darsni tanaffus 
bilan davom ettirish kerak. O’qituvchi bu turdagi o`qitishni reja asosida o’tkazishi kerak. 
O’qituvchi chuqur bilimli, pedagogik texnologiyalardan unumli foydalana bilish va intilishi 
kerak bo`ladi. Bugungi kunda pedagogik texnologiyalarning avvalgi maktab ta’limida 
afzallik tomoni, u ta’lim jarayonini bir butunlikda ko’rib, ta’limda maqsadi, uning mazmuni, 
bilim berish usullari va vositalari hamda ta’lim oluvchi, ta’lim beruvchi o’rtasida ta’lim 
jarayonini nazorat qilishning yangi tizimini yaratadi. Oqibatda buning avvalgi an’anaviy 
o’qitishdan farqi, u o’quvchilarni o’zlariga bergan biron she’rmi yoki boshqa hikoyani 
yoddan aytib berishga emas, balki ta’lim tarbiya berishda uni erkin fikrlashga to’g’ri 
yo’naltirilganidadir. Bundan tashqari o`quvchi yoshlarni axborot kommunikatsiya aloqalari 
bilan tanishtirish, kompyuter savodxonligini oshirishga xizmat qilgan bo`lamiz. Ushbu 
axborot vositalaridan to`g`ri maqsadlarda foydalanish to`g`risida, kerakli manbalar asosida 
ishlashga yo`naltirishimiz darkor. Sababi, yosh avlod internet tarmoqlarida globallashuv 
oqibatida ommaviy madaniyatni o`ziga taqlid qilish orqali ongiga bevosita ta`sir etib boradi.
Psixologlar inson organizmning yosh davrlarini tabaqalashtirish orqali o`smirlik davriga 
alohida urg`u beradi. Ushbu davr insoning keyingi kelajagini belgilab beruvchi, hayotdagi 
aniq maqsdalar sari intilishga sabab bo`luvchi davr ekanligini alohida izohlaydi. O`smirlik 
davrining psixologik o`zgarishlari asosan, “Men” konsepsiyasini rivojlanishi, kattalik 
hissining paydo bo`lishi va taqlidchanlik kabi holatlar ifodalaniladi. O`smirlik davri
yoshlarning faoliyat sohasi ham muloqot bilan boy bo`lishi, o`ziga tengdoshlar orttirishga 
intilishi, yangi guruh a`zosi bo`lishga intilish paydo bo`lishini psixologik olimlar alohida 
ta`kidlaydilar. Bunda esa ota-ona, ta`lim-tarbiya asosida to`g`ri yo`naltirilgan muloqot 
ko`lami muhim o`rin tutadi. Bolada do`st orttirishga intilishda to`g`ri yo`naltirish asosida 
bolaga yo`nalish berilmasa, bolada xulqida muammolar, xulqi og`ishganlik, tarbiyasi qiyin 
o`smirlik holatiga ham olib borishi mumkin. Haqiqiy pedagog bugungi kun avlodini 
tarbiyalar ekan, unga ma`naviy jihatdan bilimlar makonini berishi, zamon talabi darajasiga 
chiqarishi, uni bilim, ko`nikma va malakalar bilan qurollantirishi, eng so`nggi axborot 
texnologiyalarni to`g`ri yo`nalishlar asosida foydalanishga o`rgatishi bugungi kun vazifalari 
qilib belgilangan. Shu asosida jamiyatning keying rivojiga xizmat qiluvchi yosh avlod 
yetishib chiqadi.