Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

4. Huquq tizimi va huquqshunoslik fanlar tizimi. 
Huquq tizimini yuqorida ko’rib utdik. Huquq tizimida qonunlar va huquqshunoslik fanlar tizimi 
asos qilib olinsada, lekin bular o’rtasida farq bor. Qonunlar yok normatif huquqiy hujjatlarning tizimi 
ya’ni tartibga solib nashr etish quyidagi 2 hil usul bilan amlga oshiriladi. Inkorparatsiya va 
kdifikatsiyaya. 
Inkorparatsiya (lotincha; (Kushish») hayotda amal qilayotgan qonun va boshqa normativ 
hujjatlarning mazmuniga o’zgartish kiritmasdan hranologik yoki alifbo tartibida, sohalar buyicha 
alhida tizimga solib, chiqariladi. Masalan; (1938-1971 yillarda chiqarilgan O’zSSr qonunlar tuplami. 
Inkorparatsiyaning uch turi mavjud; 1. Rasmiy inkorparatsiya-qonun va boshqa normativ 
huquqiy hujjatlarni ularni chiqaorgan davat organlari tomonidan tartibga solib, nashr etib chiqariladi. 
Masalan; O’zbekisto Respublikasining Oliy Majlisi Oliy vaqillik organi bo’lib, qonun chiqaruvchi 
hokimiyatni amalga oshiradi. Qabul qilingan qonunlar va qarorlarni har oyda chiqadigan 

---

93 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Ahborotnomasida chiqaradi. O’zbekiston Respublikasi 
Vazirlar mahkamasi hukumati amaldagi qonunlarga asosan O’zbekiston huquqida barcha organlar, 
korhonalar, muasasalar, tashkilotlar, mansabdor shahslar va fuqarolar tomonidan, bajarilishi majburiy
bo’lgan qaror va farmoishlar chiqaradi. Bu qarorlar va farmoishlarni har oyda chiqadigan O’zbekiston 
Respudlikasi huquqmatining qarorlar tuplpmidp chiqariladi. 
2.Ofitsioz inkorparatsiya bunda qonun va boshqa normativ huquqiy hujjatlarning 
tartibga solishda vakolatli davlat organlari tomonidan tuplab chiqariladi
. Masalan; O’zbekiston
Rnspublikasining Adliya Vazirligi tomonidan nashr klingan qonunlar va boshqa normativ huquqiy 
hujjatlar tuplami. 
Norasmiy inkorparatsiya bunda qonun va boshqa normativ huquqiy hujjatlarning mahsus vakolati 
bo’lmagan idora va tashkilotlar tomonidan chiqariladi. Masalan; O’zbekistonda yuridik «Adolat» 
tomonidan ko’p tomlik O’zbekstonning yangi qonunlarini nashr etib chiqarilishi. 
Kodeks (lotincha sadeh-kitob) huquq normalarining huquq sohalari buyicha tartibga solingan 
normativ huquqiy hujjat. U qonunlarni huquq sohalari buyicha tartibga solishning eng mukammal 
shaklidir. Kodeks jamiyatda kishilar o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlarning muayyan sohasini tartibga 
soladi. Masalan; O’zbeiston Respublikasining ma’muriy huquqbuzarlik to’g’risidagi, mehnat, jinoyat, 
fuqarolik, hujalik protsessual va oshka kodekslar. 
Huquqshunoslik fanlar tizimi, huquq tizimida keng bo’lib, ko’pgina huquqshunoslik fanlarining 
nomi huquq tizimiga to’g’ri keladi. Masalan; jinoyat huquqi, fuqaroik huquqi, jinoyat protsessual 
huquqi va boshqalar. Aksincha shunday huquqshunoslik fanlari tizimi borki, ular huquq tizimiga 
to’g’ri kelmaydi. Masalan; davlat va huquq nazariyasi, davlat va huquq tarizi va hokozalar. 
Huquqshunoslik fanlari ham sohalarga bo’linadi, lekin ular huquq tizimi sohalariga mos 
kelmaydi. Huquqshunoslik fanlari quyidagi sohalarga bo’linadi; davlat va huquq nazariyasi va tarixi, 
konstitutsiyaviy huquq, ma’muriy huquqi, yer huquqi, jinoyat huquqi va jinoyat protsessual huquqi, 
halkaro huquq va halkaro umumiy, hususiy huquq, kriminalistika, kriminalogiya va hujalik huquqi. 
Yuridik adabiyotda huquqshunoslik fanlari quyidagi asosiy 4 guruhga bo’linadi; 1.umumnazariy 
metadologik va tarixiy fanlar (davlat va huquq nazariyasi, davlat va huquq tarixi; 2. Mahsus huquq 
sohalari bilan bog’liq bo’lga fanlar (konstitutsiyaviy huquq, yer, suv, jinoyat huquqi va boshqalar); 3) 
halqaro va chet el huquqini o’rganuvchi fanlar (halkaro huquq va chet mamlakatlar davlat va huquq 
tarixi); 4) amaliy huquqshunoslik fanlari (kriminalistika, sud meditsina, sud psihatriyasi, sud 
himiyasi va hokozalar). 
O’zbekiston Respublikasining huquq tizimi jamiyatda kishilar o’rtasidagi ijtimoiy 
munosabatlarning uhshash belgilariga qarab joylashtirilib, huquqiy normalar, huquqiy institutlari va 
turli huquq sohalaridan iborat. O’zbekiston Respublikasi bozor iqtisodiga utish davrida bu huquq 
sohalari kishilar o’rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda urin va mavkiye usib 
bormokda. Shuning uchun jamiyat taraqqiy etishi bilan huquq tizimi ham rivojlanib bormoqda.