Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

Sotsial 
- iqtisodiy (bu jamiyatning iqtisodiy rivojlanish darajasi, mulkchilikning turli shakllari, 
iqtisodiy erkinlik va b.); 
 Siyosiy
(Konstitutsion tuzimning demokratlash darajasi, jamiyatning siyosiy tizimi, siyosiy 
plyuralizm (fikrlarni xilma - xilligi) kuppartiyaviylik, xokimiyatning bo’linishi va b.); 
Tashkiliy
(qonun va qonun osti aktlariga amal qilinishini nazorat qiluvchi maxsus organlar (sud, 
militsiya, proko’ratura va b.)ning faoliyati); 
I
jtimoiy 
(qonun bo’zarlikni oldini olishga qaratilgan jamoatchilik tomonidan kullaniladigan 
kompleks profilaktik chora-tadbirlar); 
G’oyaviy 
(bu xuquqiy ong rivojlanishining darajasi, fukoralar o’rtasida yuridik bilimlarni 
yoyish xuquq talablariga xurmat, jamiyatda ma'naviy tarbiyaning darajasi); 
Maxsus-yuridik
(xarakatdagi qonunchilikda ogoxlantirish, tugirlash,xuquq talablarining 
bo’zilishiga chek quyish maqsadida urnatilgan usul yoki ta'sirqiluvchi omil (ko’rollar).Maxsus 
yuridik usul (ko’rol) larga avvalam bor qonuniylik talabi ifodalangan barcha xuquq normalarini 
kiritish zarurdir. 
qonuniylikning yuridik talablari quyidagilardan iborat : 
* XN sini bajarmaslikni adolatli jazolash; 
* Qonun ustunligini qonuniy mustaxkamlash, uni ko’riklash choralarini aniqlash; 
* qonuniylikni ko’riklashni ma'lum organlarga
* Fuqarolarning o’z xuquqlarini talab qilish (foydalanish) ni qonuniy mustaxkamlash, o’z 
xuquqlaridan boshqa shaxslaning xuquqlariga zarar keltirish maqsadida foydalanishni takiklash, 
aybsizlik prezumtsiyasi goyalarini konstitutsiyaviy mustaxkamlash; xuquqiy tartibot 
ijtimoiy tartibotning tarkibiy qismidir 
Umum qabul qilinishicha, tartib - zarur ijtimoiy munosabatlarni mustaxkamlash (singdirish) 
shakli bo’lib, bu barkaror shakl sifatida butun jamiyatning manfaatlariga javob beruvchi shakl 
sifatida qo’llab - kuvvatlanadi. Ular turlicha sotsial normalar - axloq, urf - odat, jamoat tashkilotlari, 
xuquq va boshqalar bilan tartibga solingan. 
Ijtimoiy tartibot - bu jamiyat a'zolari o’rtasida mujassamlashgan barkaror ijtimoiy munosabatlar 
tizimi bo’lib, sotsial adolat goyalarini ifodalovchi, normativ tartibga solish tizimining butun ta'siri 
natijasida turmush tarzi sifatida tasdiklangan munosabatlardir. 
Huquqiy tartibot ijtimoiy tartibotning bir qismi bo’lib xisoblanadi, fakat u 
barcha sotsial normalarning regulyativ xarakati natijasida mujassamlashmasdan, balki fakatgina 
xuquq normalari orqali mujassamlanadi. 
Shunday ekan, xuquqiy tartibot - bu xuquq normalari tomonidan tartibga solinadigan ijtimoiy 
munosabatlar tizimining bir qismidir. 
Uning xarakat doirasida xuquq normalari orqali tartibga solinadigan barcha ijtimoiy 
munosabatlar yotada. 

---

87 
Huquqiy tartibot o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat : Huquq normalarida 
rejalashtirilgan; Ushbu normalarni tatbiql etish natijasida yo’zaga keladi; Davlat tomonidan 
ta'minlanadi;Ijtimoiy munosabatlarni tashkiliylashtirilishi uchun sharoit yaratadi, insonni ancha 
erkin, (mustaqil) qilib, xayot sharoitini yengillashtiradi; Qonuniylikning natijasi sifatida yo’zaga 
chiqadi; 

Qonuniylik huquqiy tartibot bilan o’zviy bog’liq bolib, u orqali amalga oshiriladi. Huquqiy 
tartibot jamoat tartibining bir qismi bo’lib, faqat huquqiy normalarning amalga oshirilishi natijasida 
paydo bo’lib, kishilar o’rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni huquqiy munosabatlar orqali tartibga 
soladi. Kishilar o’rtasidagi yoki fukoralar bilan davlat organlari o’rtasidaga munosabatlar huquqiy 
tartibot bilan ya’ni, huquqiy nurmalar orqali amalga oshirilib, qonuniylik mustahkamlanadi. 
Qonuniylikning o’ziga hos hususiyatlari uning quyidagi prinsiplarida ifodalanadi.
Qonunning ustunligi va hamma uchun majburiyligi. Bunday O’zbekiston Respublikasini barcha 
qonunlari va barcha normalari mukaddas bo’lib, ularga barcha kishilar amal q’ilish kerak. Bu prinsip 
O’zbekiston Respublikasining Konstututsiyasini 15-moddasida mustahkamlangan. «O’zbekiston 
Respublikasida O’zbekiston Respublikasining Konstututsiyasi va qonunlarning ustunligi so’zsiz tan 
olinadi.
Davlat uning organlari, mansabdor shahslar, jamiyat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiyasi va 
qonunlarga muvofiq ish ko’radilar». 
Respublika Prezidenti I.A.Karimov O’zbekistonni yangi jamiyat ko’rish uchun, bozor iqtisodiga 
utish uchun hamma kishining qonunga amal q’ilishligini muhim pirinsip deb hisoblab, «Men uchun 
eng muhim –qonuniylikni hurmat q’ilishdir», deb kursatadi.
Qonuniylikni yagonalik prinsipi. Bu esa O’zbekiston Respublikasining huquqiy qonunlar bir hil 
qo’llainishini, hamma fuqarolar qonun oldida tenglikni bildiradi. Bu hakda O’zbekiston Respublikasi 
Konstututsiyasining 18-moddasida shunday deilgan. «O’zbekiston Respublikasida barcha fukoralar 
bir hil huquq va erkinliklarga ega bo’lib, jinsi, irki, millti, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, 
shahsi va ijtimoiy movkedan qat’iy nazar, qonun oldida tengdir».