Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

 
Huquqiy munosabat va uning turlari. 
Jamiyatda ijtimoiy munosabatlar- bu kishilar o’r tasidagi turli iqtisodiy, madaniy, siyosiy, 
mafko’raviy va goyaviy munosabatlarning yig’indisidir. Bu ijtioiy munosabatlar ikki guruhga 
bo’linadi, ya’ni iqtisodiy va gryaviy munosabatlar. Jamiyatda kishilar o’rtasidagi ijtimoiy 

---

66 
munosabatlarning asosini iqtisodiy yoki moddiy munosabatlar tashkil qiladi. Iqtisodiy 
munosabatlarga jamiyatdagi ishlab chiqarish kuchlari va qurollari kiradi. Iqtisodiy munosabatlar 
iqtisodiy qonunlar bilan tartibga solinadi. 
Huquqiy munosabatlar nazariyasi xuquq ilmi soxasi uzoq muddat davomida ishlab chiqilmoqda va 
o’rganilmoqda. Birinchi etapi N.V.Kro`lenko, P.I.Stuchki, ye.B.Pashukanislar nazariy faoliyati bilan 
bog’liq. 
Huquqiy munosabatlar mavzusiga qo’shimcha tezislar: 
Huquqiy munosabatlar ijtimoiy munosabatlarning xar xil ko’rinishlari, shuningdek, kishilar 
o’rtasildagi ijtiomiy alokalar xisoblanadi. Ular individlarni faoliyatiga va yashashlariga ko’ra 
birlashtiradilar. 
Har bir yangi avlod ob'ektiv ravishda mujassamlashgan va mukammallashgan aloka va 
munosabatlar tizimiga duch keladi, o’z navbatida bu avlod ushbu tizim bilan albatta xisoblashishga 
(tan olishga) majburdir va x.k 
Bu aloqalar va munosabatlar vaqt o’tishi bilan evolyutsion yoki revolyutsion yo’l bilan o’zgarishi 
mumkin, ularning o’rnini esa, yangi ijtimoiy munosabatlar egallaydi.
Jumladan, fan va texnikainng o’sishi ishlab chiqish taraqqiyoti oldin o’ylamagan imkoniyatlarni
yuzaga keltirishi mumkin (tovarning xilma-xilligi, xizmat turlarining vujudga kelishi va x.k). lekin, 
bular o’z navbatida tabiiy resurslarni kamayishini, atrof-muxitni ifloslanishini takozo etadi. 
Demak, xar qanday ko’rinishdagi ijtimoiy munosabatlari insonning ma'lum darajada erkin 
rivojlanishi masshtabi bilan birgalikda ma'lum cheklanishlar ham mavjud ekan. 
Agarda bular (aytilganlar) shaxs va davlatning manfaatlarini ifoda etasalarda, biroq muayyan 
ijtimoiy munosabatlar, xuquqiy t.s. doirasiga tushadi va tegishli ravishda yuridik xarakter kasb etadi. 
1-si (erkinlik) – sub'ektiv xuquqqa aylansa, 2-si (cheklanish) – majburiyga aylanadi. 
Sub'ektiv xuquq – xuquq normalarida ko’zda to’tilgan xuquqiy munosabat ishtirokchilarining
mumkin bo’ldgan doiradagi xulqi va xulq-atvori bo’lib, sub'ektning o’z shaxsiy manfaatlarini 
kondirishiga imkon beradigan yuridik choralardir. (bu qonun bilan cheklanmagan xuquq, ya'ni sub'ekt 
bu xuquqdan o’z xoxishiga ko’ra foydalanishi mumkin).
Huquqiy munosabat- xuquq normalari bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlarga aytiladi.