Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

2. Davlat xokimiyatining tuzilishi va uni amalga oshirish usullari. 
Istalgan davlat - tashkiliy jamiyatning normal xayot faoliyatni ta'minlash va qo’llab-kuvvatlash 
uchun,jamiyat va davlatning oldiga qo’yilgan vazifalarni yechish uchun, ko’zlangan maqsadlarga 
erishmok uchun turlicha davlat tashkilotlarining xarakatda bo’lishi zarur. Davlat mexanizmisiz 
davlatning o’zi bo’lmaydi. 
Davlat mexanizmi - bu, davlat tashkilotlarining tizimi bo’lib ularning yordamida davlat 
xokimiyati tatbiql etiladi,jamiyatga nisbatan davlat raxbarligi ta'minlanadi. 

Davlat tashkilotlarining barchasi o’zaro mustaxkam bog’liqdir.Ularning xar biri ma'lum 
vazifalarni bajaradi va uchumiy mexanizmning "xarakatga keltiruvchi remeni" sifatida yo’zaga 
chiqadi, o’z navbatida barcha organlar yagona tizimida o’zaro kelishgan xolda xarakat qiladilar. 
Davlat mexanizmi - uning moxiyati bilan ifodalanadi.Shu bilan birga davlat mexanizmi 
iqtisodiy bazisning axvoliga, siyosiy kuchlarning munosabatlariga, davlatning maqsadi, vazifalari va 
fukntsiyalariga o’z ta'sirini kursatadi. 
Davlat mexanizmi quyidagi xususiyatga ega: 
- Davlat mexanizmi boshqaruv bilan shug’ullanuvchi maxsus kishilardan iborat (qonun 
ijodkorligi, qonunlarning ijrosi bilan); 
- Davlat mexanizmi tizilishi o’zgaruvchan va turli xil bo’ladi, lekin xar qanday sharoitda ham 
uning tarkibiga boshqaruv va majburlov organlari kiradi.Buni albatta natogri tushunmaslik kerak, 
ya'ni davlat mexanizmining ma'lum bir qismi fakat boshqaruv bilan kolgan qismi majburlov 
bilan shugullanadi deb. Real xayotda boshqaruv majburlov bir-biri bilan o’zaro almashib turadi. 
Zamonaviy davlat mexanizmi o’zining yuqori darajadagi murakkabligi bilan, organ va 
tashkilotlarining (muassasalari) turli-tumanligi bilan oldingilaridan ajralib turadi, katta - katta 
tizim osti organlariga ega.Uning bitta tizimosti organlarini davlatning oliy organlari (vaqillik, 
davlat boshligi, xukumat) yo’zaga keltiradi(ifodalaydi). 
Ikkinchi tizim osti organlariga - xuquq tartibot, sud, tartibot, sud, rmiya, militsiya va boshqa 
organlar kiradi.Bu organlar oliy davlat organlarining karorlarini bajaradilar, jumladan davlat 
majuburlov kuchini ishlatib bo’lsayam. 
Davlat xokimiyati siyosiy xokimiyat bo’lib, uning zo’rlik kuchi bilan davlat mexanizmi 
orqali amalga oshirilib jamiyatga raxbarlik qiladi. Davlat mexanizmi-bu ddavlat apparatidan, ya'ni 
davlat organlarining yig’indisidan, davlat muassasalaridan va korxonalaridan iborat. 
Davlat mexanizmi – davlat xokimiyatini amalga oshiradigan, jamiyatga davlat raxbarligini 
ta'minlovchi davlat tashkilotlari tizimidir.
Yaqin o’tmishda davlatning vazifasi beistisno uyushgan zo’ravonlikdan iborat deb karalar, lekin 
uni umumfarovonlikni ta'minlash mexanizmi sifatida xech kimning xayoliga kelmas edi.
1. davlat mexanizmi boshqaruv bilan maxsus shugullanuvchi ishlardan iborat;
2. davlat mexanizmi idoralar va muassasalarning murakkab tizimidan iborat;
3. davlat maxkamasining barcha buginlari faoliyati tashiliy va moliyaviy vositalar bilan majburiy 
ta'sir yo’li bilan ham ta'minlanadi;
4. davlat mexanizmi o’z fuqarolarining qonuniy manfaatlarini va xuquqlarini ishonchli tarzda 
kafolatlash va muxofaza qilishga da'vat etilgan.
Davlat mexanizmining tuzilishi va uning faoliyati ob'ektiv tamoyillar asosida amalga oshiriladi. 
Bu esa, jamiyatni davlat yo’li bilan boshqarishning eng yo’qsak ob'ektivligini ta'minlaydi. Eng 
muxim tamoyillardan biri xokimiyatning bo’linishi tamoyilidir (qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi, sud 
xokimiyati). 
Davlat maxkamasi (apparati) – davlat mexanizmining bir qismi bo’lib, davlat xokimiyatini 
amalga oshirish uchun xokimiyat vakolatlariga ega bo’lgan davlat organlari majmuidan iborat.
Davlat mexanizmi davlat maxkamasidan tashkari davlat muassasalari va davlat korxonalarini 
ham o’z ichiga oladi.
Davlat maxkamasi umumiy shaklda organlarning quyidagi ko’rinishlari tarzida namoyon bo’lishi 
mumkin:
a) qonun chiqaruvchi xokmiyat organlari.

---

38 
b) Iiro etuvchi xokimiyat organlari.
v) sud xokmiyati organlari.
Davlatning maxsus organlari tizimida davlat xokimiyatning oliy va maxalliy vaqillik organlari 
ham mavjud. Davlatning oliy vaqillik organlari qonun chiqaruvchi xokimiyat funktsiyasini bajaradi. 
Davlat xokimiyatining maxalliy organlari va maxalliy o’zini-o’zi boshqarish organlari vaqillik 
harakteriga ega bo’ladi.