Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

-
 
Syo’zerenitet – 
frants., bir davlatning ikkinchi davlatga (vasallik)ga nisbatan 
ustuvorlik huquqi. 
-
 
Anarhiya – 
hokimiyatsizlik.
-
 
Despotizm 
– zolimlik, zulmkorlik.
- Antidemokratik rejim 
– demokratik qoidalarga rioya etmaydi.
 
Reja: 
1.Davlat shakllari tushunchasi. Davlatning boshqaruv shakli. 
2.Davlat to’zulish shakli. 
3. Davlatning siyosiy tartibi. 
Foydalangan adabiyotlar. 
1. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T.3. T.1996, 6-bet. 
2. Karimov I.A. O’zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafko’ra. T.1. T.1996, 125-bet. 
3. Karimov I.A. O’zbekiston Buyuk kelajak sari. T. O’zbekiston. 1998y. 
4. Karimov I.K. O’zbekiston milliy: istiqlol, iqtisod, siyosat, va mafko’ra. T. O’zbekiston . 1993 y. 
5. Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: havfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va 
taraqqiyot kafolatlari. T. 1997 yil. 
6.Holmuminov B.T. Demokratik davlat qurilishining muhim yo’nalishlari. qonun himoyasida. 
1996 yil.№ 6 - son 
7. Saidov A., Tojihonov U. Davlat va huquq nazariyasi: T.2.Davlat nazariyasi.O’zbekiston 
respublikasi IIV Akademiyasi, 2001 y. 153-187 betlar. 
8.Saidov A.Tojihonov U. Davlat va huquq asoslari. T. O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 
1999 yil. 

---

24 
9. O’zbekistonda demokratlashtirish, inson huquqlari va boshqaruv tizimini takomillashtirish. T. 
1997 .
 
Davlat boshqaruv shakli. 
Davlat jamiyatining siyosiy, ho’jalik va madaniy hayotga rahbarlik qiluvchi davlat organlariga 
ega. Masalan; O’zbekistonda Oliy davlat hokimiyat organi Oliy Majlis, mahalliy davlat hokimiyat 
organlari, viloyatlar, tumanlar va shaharlarda hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari 
Kengashlaridir. Siyosiy ijro etuvchi organ- davlat boshlig’i va vazirlar mahkamasining raisi 
Prezident, mahalliy ijro etuvchi organ- viloyat, tuman va shahar hokimlaridan iborat. O’zbekiston 
huquqni muhofaza organlari mavjud. Bu organlarning chiqaorgan normativ va huquqiy hujjatlari 
jamiyatning barcha a'zolari uchun majburiydir. 
Davlat huquq va huquqiy normalar qabul qiladi. Bularni bajarish barcha fuqarolar uchun, 
jamiyatning barcha siyosiy tashkilotlarining a'zolari uchun majburiydir. 
Har bir davlat hududida milliy davlat tizilining mavjudligi. Masalan; O’zbeksiston 
Respublikasida davlat tili o’zbek tilidir. Davlat ishlari, barcha jamiyatning siyosiy tashkilotlarida
ishlar davlat tilida olib boriladi. 
Jamiyatning siyosiy, tizimi davlat va jamiyatning siyosiy tashkilotlari tuzilishidan iborat, u orqali 
kishilar, guruhlar, tabaqalarlar va jamoat birlashmalari manfaatlarini mustahkamlaydi. Jamiyatning 
siyosiy tizimi jamiyatning iqtisodiy va siyosiy kuchlari kabi ijtimoiy va milliy tuzilishini 
mustahkamlaydi. Jumladan O’zbekiston Respublikasi hozirgi bozor iqtisodiy siyosatiga o’tish 
davrida demokratik huquqiy davlat qurar ekan, iqtisodiy, siyosiy, ma'rifiy va huquqiy sohalarda 
turli islohotlar o’tkazib, davlat oldida to’rgan ichki va tashqi vazifalarni mustahkamlamohda. 
O’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin davlat va siyosiy tizimiga bozor iqtisodiyoti bilan 
bo’g’liq bo’lgan bir qancha davlat organlari paydo bo’ldi. Masalan, Mudofaa va tashqi iqtisodiy 
aloqalar vazirliklari, milliy havfsizlik hizmati, davlat soliq va bojhona qo’mitasi, davlat mulkini 
boshqarish va hususiylashtirish, qimmatbaho metallar, fan va tehnika qo’mitalari, turli kontsernlar, 
holding, kompaniya va boshqalar tuzildi. 
Demak, jamiyat siyosiy tizimining vazifalari quyidagilardan iborat: 
1)Jamiyatning siyosiy tizimi – davlat vazifalarini amalga oshirishda xalqning iqtisodiy, 
siyosiy va ma'rifiy sohalarini yaxshilashga yordam beradi. 
2)Davlatning ichki va tashqi funktsiyalarini amalga oshiradi. 
3)Jamiyatning siyosiy tizimiga kiruvchi barcha tuzilmalarni davlat, uning organlari, siyosiy 
partiyalar, jamoat birlashmalari, kasaba uyushmalarini birlashtirib, davlat vazifalarini amalga 
oshiradi. 
4)Jamiyatning siyosiy tizimiga kiruvchi barcha tuzilmalarni davlat, uning organlari, siyosiy 
partiyalar, jamoat birlashmalari, kasaba uyushmalarini birlashtirib, davlat vazifalarini amalga 
oshiradi. 
Har qanday davlatning mavjudligi - uning moxiyati, mazmuni va shakli (formasi) ning birligida 
namoyon bo’ladi. 

---

25 
Davlat o’z funktsiyasini faol amalga oshirishi, uning mexanizmini sifatli va uyushkoklik bilan 
harakat qilishi uchun davlat xokimiyatiningi tashiliyligi talab etiladi.
Davlat xokimiyatining oliy organlari qanday yo’zaga keladi, u xududiy jixatdan qanday 
printsiplarga asosan qurilgan, ular o’zaro va aholi bilan qanday aloqada bo’ladi hamda harakat 
qiladi, ular qaysi usullarga binoan amalga oshiriladi, degan savollarga davlat shakli javob beradi.
Davlatning shakli deganda – boshqaruv, davlat tuzilishi va siyosiy rejimi kabi elementlarni o’z 
ichiga olgan hususiyatlariga aytiladi. 
Davlatning shakli tushunchasi o’z ichiga quyidagilarni: 
-Oliy davlat xokimiyatining tashkilotini, uning paydo bo’lish manbalarini, 
-Xokimiyat oliy organlarining xalk bilan o’zaro munosabatlari printsiplarini; qamrab 
oladi . 
-Davlat xokimiyatining xududiy tuzilishi hamda davlatni uning tarkibiy qismlari bilan 
o’zaro munosabatini; 
-Davlat xokimiyatini amalga oshirish usul va uslublarini. 
Davlat shakli uning paydo bo’lishi va taraqqiyotining konkret tarixiy shart-sharoitlari bilan 
bog’liqdir.Unga davlatning moxiyati, tarixiy tipi xal etuvchi ta'sirini kursatadi. Masalan, feodal 
tipdagi davlatga – boshqaruvning monarxiya shakli, burjuaziya tipiga – respublika shakli mos 
keladi. 
Davlat shakli mamlakatdagi siyosiy partiyalarning munosabatlariga, ayniqsa u davlatning paydo 
bo’lish davrida ko’p jixatdan bog’liq bo’ladi. 
Misol qilib, Angliyadagi oldingi revolyutsiyalarning sodir bo’lishi feodallar bilan burjuaziya 
o’rtasidagi kompromissga (murosaga) olib keldi, natijada konstitutsion monarxiyaning tashiliy 
qismi karor topdi. 
Konstitutsiya – yosh burjuaziyaning talabi bo’lsa, monarxiya – feodallarga yon berish bo’ldi. 
Davlat shakliga mamlakatning milliy tarkibi, tarixiy an'analari, xududiy xajmi va boshqa omillar 
ta'sir etadi.