Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

3. Shartnoma nazariyasi. 
Bu nazariya XVII-XVIII asrlarda paydo bo’lgan. Gollandiyada ushbu 
nazariyani Gugo Grotsiy va Spinoza, Angliyada – Lokk va Gobbs, frantsiyada – Russo, Rossiyada 
Radishchev rivojlantiorgan. Shartnomani nazariyasiga ko’ra, dalat – ongli ijod mahsuli, odamlar 
kelishgan ahd natijasi. «Shartnoma nazariyasi» ga muvofiq davlat hokimiyati kishilarning o’zaro 
birlashib ihtiyoriy shartlashganligining ifodasidir. Davlat – o’zaro kelishuv asosida va ongli tarzda 
birlashgan kishilar tashkiloti bo’lib, ana shu shartnoma asosida lar o’zlarining erkinliklari va 
hokimiyatning bir qismini davlatga beradilar.
4.Zo’ravonlik nazariyasi.
Buning vakillari avstraliyalik yurist olim L.Gumplovich, nemis 
nazariyotchisi ye. Dyuring, rossiyalik K.Kautskiydir. Bu nazariyaga asosan davlat bir qabila 
ikkinchi qabilaga urishib bosib olish natijasida paydo bo’lgan. 
 5.Psihologiya nazariyasi.
Bunda davlat kelib chiqishida, insonlar o’z tabiatiga, biologik instinkt 
hususiyatlariga ko’ra boshqarilish, itoat etishga intilar emishlar. Ulardagi bu ehtiyoj faqat davlat 
mavjud bo’lgan takdirdagina qondirilarmish.
6.Irrigatsiya nazariyasiga
ko’ra, davlatlarning kelib chiqishi, ularning shakllari Sharqda ulkan 
irrigatsiya inshootlarini ko’rish va ulardan foydalanish bilan bog’liq.
7.Sinfiy nazariyasi 
namoyandalari (K. Marks, F. Engels, V.I. Lenin) fikricha, davlat iqtisodiy 
sabablar – ijtimoiy mehnat taksimoti, kushimcha mahsulot va hususiy mulkning paydo bo’lishi, 
jamiyatning qarama-qarshi sinflarga ajrilishi tufayli kelib chiqkan. V.I. Lenin «Davlat va 
revolyutsiya» asarida davlatni sinflarni keltirish organi emas, balki sinfiy hukmronlik organi, bir 
sinfning boshqa sinfni bostirish quroli, bir sinfning boshqa sinf ustidan hukmronlikni ta'minlash 
mashinasi deb hisoblangan. Bu nazariyaning natijasida sinfiy hukmronlik urnatish maqsadida 
repretsiyalar bo’lib ziyolilarni yo’q qilgan. Bu nazariyalardan biri patriarhal nazariyadir. Uning 
vaqillari Aristotel, ingliz yurist olimi Genri men, rus sotsiologi N. Mihaylovskiy va boshqalar. Bu 
nazariyaga asosan, davlat jamiyatda oilaning taraqqiy etishi natijasida paydo bo’lgan, Oiladan uruh 
qabila-davlat paydo bo’lgan. Oilada boshlik ota bo’lsa, davlatda boshlik monarxdir. Monarx 
hokimiyati cheklanmagan hokimiyatdir. 
Shunday qilib ko’ramizki davlatning paydo bo’lishi haqida turli nazariyalar mavjud bo’lib, bu 
masalani turlicha talhin qiladi.