Navoiy davlat pedagogika instituti "tabiiy fanlar" fakulteti

 
«Baliq skeleti» sxemasi 
 
 
“Baliq skeleti” sxemasini tuzish usuli orqali o’quvchilarning birinchi 
navbatda teran fikrlashi, mamlakat viloyatlarida sodir bo’layotgan va yuzaga 
Sxemani tuzish qoidalari bilan tanishadi. 
«Suyak» yuqori qismiga muammo ichidagi 
muammo yoziladi, pastki qismiga esa –ushbu 
muammo ichidagi muammo amalda mavjud 
ekanligini tasdiqlovchi faktlar yoziladi 
Natijalar taqdimoti 
Mini-guruhlarga birlashadi, o‘z sxemalarini 
taqqoslaydi va qo‘shimchalar kiritadi. Umumiy 
sxemaga jamlaydi 
«Baliq skeleti» sxemasi 
- muammoning butun doirasi 
(maydoni)ni ifoda etish va 
uning yechimini topishga 
imkoniyat beradi. 
Tizimli, ijodiy, tahliliy 
mushohada qilish 
ko‘nikmalarini rivojlantiradi 

---

kelayotgan turli muammolarni mushohada qila olishlari bilan birga bu 
muammolarning imkon qadar yechim topishida mavjud imkoniyatlardan samarali 
foydalangan holda taklif – tavsiyalar berish va chora – tadbirlar ishlab chiqishning 
muayyan yo’nalishlarini belgilash kabi xususiyatlar shakllanadi. Ayniqsa buyuk 
geograf N.N.Baranskiyning “Kontinentlar bo’yicha fikrlash kerak” hamda 
A.S.Soliyevning “Global fikrlab, lokal amal qilish kerak” degan fikrlarining har 
ikkisi ham bevosita ishtirok etadi.
Zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish va dars davomida 
bevosita qo’llash bugungi ta’lim jarayonida muhim talablardan hisoblanadi. 
O’qituvchi yangi mavzuni bayon qilish vaqtida zamonaviy axborot vositalariga: 
kompyuter, proyektor, elektron doska, yig’ma monitor, darslik mavzusiga oid 
maxsus ishlangan video-roliklar tushirilgan kompakt disk yoki flejka va shu 
kabilar kiradi. Mamlakat viloyatlarida kuzatilayotgan demografik muammolarni 
Microsoft Office Excel dasturida bajarilgan diagrammalar ko’rinishida tahlil qilish 
va o’quvchilarga tushuntirib berish darsning yanada samarali bo’lishini 
ta’minlaydi. Bu dasturda bajariladigan diagrammalar turli ko’rinishda bo’lib, 
masalan, ustunli ko’rinishda aholining yillik o’sish dinamikasini o’rganishda, 
hududlar aholisining zichligini o’zaro taqqoslashda, tarkibiy yani, doira shaklidagi 
diagrammada esa bir mamlakatdagi viloyatlar, yoki bir viloyatdagi tumanlar 
miqyosida alohida har bir hududning taqdid etilayotgan jihatlari umumiy 360
0 
ning va 100 foizning ichida taqsimlanib, qancha miqdorda ekanligi aniqlanadi.
Microsoft Office Excel dasturida bajarilgan chizma-diagrammalarning 
afzallik jihatlaridan biri yillik taqqoslashda va hududlarni solishtirib tahlil qilishda 
eng qulay vosita bo’lib xizmat qiladi. Mazkur Bitiruv malakaviy ishning ilovalar 
qismida ushbu dastur asosida ishlangan bir nechta diagrammalar keltiriladi.
Dars davomida qo’shimcha ma’lumotlar sifatida diagrammalarni namoyish 
etish va ularda keltirilgan ma’lumotlarni qayd etish o’quvchilarda katta qiziqish 
uyg’otish bilan birga mamlakat viloyatlarida mavjud muammolarni o’z hududlari 
miqyosida qay darajada ekanligini o’zaro solishtirib o’rganish imkoniyatini ham 
beradi. 

---