Navoiy davlat pedagogika instituti "tabiiy fanlar" fakulteti

Manba:O`zbekiston Respublikasi Statistika boshqarmasi ma`lumotlari asosida 
hisoblangan. 

1-jadval ma’lumoti bo`yicha mamlakat aholisi va uning tarkibi, ayniqsa, XIX 

asrning o‘rtalaridan boshlab jiddiy o‘zgarishlarni boshidan kechirdi. Chor 
Rossiyaning Turkiston hududini istilo qilishi natijasida aholi soni, uning milliy va 
jinsiy tarkibi, ko‘payish darajasi, joylashuv xususiyatlari o‘zgardi. Lekin aholi 
to‘g‘risida bu davrga oid aniq ma’lumotlar yo‘q va bu borada tadqiqotchilar har xil 
fikr bildirishgan. Hozirgi O‘zbekiston hududi aholisi to‘g‘risidagi dastlabki 
ma’lumotlar 1865 yilga tegishli bo‘lib, o‘sha davrda 3320 ming kishi yashagan 
(O.Otamirzaev, I.Mullajonov).Turkiston hududida aholini ro‘yxatga olish birinchi 
bor 1897 yilda o‘tqazilgan 1-Umumrossiya aholi ro‘yxati davrida olingan. Biroq, 
ushbu ro‘yxat ham to‘liq emas edi. Chunki bu ro‘yxat Buxoro va Xiva xonliklari 
hududlarini chetlab o‘tgandi. XX asrning 1-choragida ham aholi o‘sishida sezilarli 
o‘zgarishlar bo‘lmadi. Uning mutloq soni atigi 242 ming kishiga, o‘rtacha yillik 
osish sur’ati 0,2 foizga ko‘paydi. 1924-1940 yillarda aholining mutloq soni 2,3 
mln. kishidan oshdi, aholi o’sishining nisbiy ko‘rsatkichi yiliga 3,0 foizga teng 
bo‘ldi.Ikkinchi jahon urushi ham mamlakatimiz aholisi soniga, uning milliy va 
jinsiy tarkibiga hamda geografik joylashuviga katta ta’sir ko‘rsatdi. Urush yillarida 
mamlakatimiz o‘zining bir milliondan ortiq mehnatga layoqatli ahol
isini 
yo‘qotdi. 
Aholining soni 1940-1945 yillarda 6551 mingdan 5197 minggacha kamaydi .

---

1-rasm. Ozbekiston aholisi. 

---

Urushdan keyin aholi asosan tabiiy o‘sish hisobiga ko‘paydi. Mamlakat aholisi 
1945-1959 yillarda salkam uch million kishiga ortdi. Aholining soni esa yiliga 
o‘rtacha 3,7 foizga ko‘paydi. Umuman, 60-yillardan keyingi davrga aholi 
dinamikasiga ildam sur’atlar xos (1-rasm). 
Mazkur jarayon ayniqsa, 1970-1980 yillarda katta ko‘rsatkichlarga ega bo‘ldi.
1980-1995 yillarda respublika aholisining soni 15,8 mln.dan 22,3 mln.ga etdi, 
o‘rtacha yillik o‘sish miqdori mutloq hisobda 400-500 ming kishini, nisbiy hisobda 
2,2 foizni tashkil qildi. Undan keyingi davrda aholining yillik o‘rtacha o‘sish 
sur’atlari asta-sekin pasayib kelmoqda. Agar 2000 yil aholining yillik o‘rtacha 
o‘sishi 1,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2006 yilga kelib 1,1 foizga tushub qoldi.