Navoiy davlat pedagogika instituti "tabiiy fanlar" fakulteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
III-bob. O’zbekiston aholisi mavzusini o’qitishda qo’llaniladigan
pedagogik va axborot texnologiyalari 
3.1.Respublika aholisining demografik vaziyati. 
O‘zbekiston hududlarida XIX asrning ikkinchi yarmi XX asrning 
boshlarida tug‘ilishi yuqori darajada bo‘lgan oilada farzandlar tug‘ilishi nazorat 
etilmagan, ya’ni cheklanmagan. Soddaroq qilib aytganda, har mingta aholi bir 
yilda tug‘ulishi 45 – 55 taga teng bo‘lgan. O‘sha davrlarda respublikada qishloq 
turmush tarzining keng tarqalganligi (XX asr boshlarida O‘zbekiston aholisining 
80 foizi qishloqlarda istiqomat etishgan ), qizlarning nihoyatda erta turmush 
qurishi, bolalar (ayniqsa, bir yoshgacha bo‘lgan) o‘limning yuqoriligi kabi omillar 
oilalarda farzandlar tug‘ilishini cheklanmasligiga olib kelgan. 
Mazkur davrlarda O‘zbekistonda ijtimoiy – iqtisodiy ahvolning og‘irligi 
sabab, aholi o‘limi, ayniqsa, ayollar va bolalar o‘limi juda yuqori bo‘lgan. 
Chunki, aholining og‘ir turmush sharoiti, tibbiy xizmatlarning yetishmasligi, 
o‘limning ko‘pligi, aholi o‘rtacha umr ko‘rish davrining qisqarishiga olib kelgan. 
O‘tmishda O‘zbekiston aholisining o‘rtacha umr ko‘rish davrining 32 yosh 
bo`lgan bo`lsa, 1989-1990-yillarda bu yosh ko`rsatkichi 69,3 yilga ,2010-2011 
yilda 72,7 yilga, shundan ayollarda bu davr oralig`da 72,4 yildan 74,9 
yilga,erkaklarda esa 66,1 yildan to 70,6 yilga ko`tarildi. 
Jumladan, 1960 – yilda Respublikada har 1000 aholiga nisbatan tug‘ilgan 
bolalar soni 39,8 promillani tashkil etgan bo‘lsa, 1990 yili bu ko‘rsatkich 33,7 
promillani tashkil etdi yoki 6,7 punktga kamaydi. 1991- 2011 yillarda 
tug‘ilishning umumiy koeffisenti Respublika bo‘yicha 34,5 promilledan 21,9 
promillega tushdi. O‘zbekistonda tug‘ilish darajasining bunday tez sur’at bilan 
kamayishi urushdan keyingi 40–45 yillik davrda kuzatilgan emas. Respublikaning 
tug‘ilish darajasi domiy yuqori bo‘lib kelgan. Qashqadaryo, Surxondaryo 
viloyatlarida ko‘p bolalik oilalar salmog‘i keskin kamaygan. Masalan, 1996 - yili 
Qashqadaryo viloyatida har 1000 kishi hisobiga tug‘ilgan bolalar soni 

---

33,1promillani tashkil etgan bo‘lsa, 2011 – yili bu ko‘rsatkich 24,0 promilleni 
tashkil etdi. Bu davrda tug‘ilishning umumiy koeffitsenti Surxondaryo viloyatida 
34,4promilladan 21,9 promillaga , Qoraqalpog‘iston Respublikasida 21,5 
promilladan 21,7 promillaga, Xorazm viloyatida 27,4 promilladan 22,3 
promillaga kamaydi.