Navoiy davlat konchilik instituti konchilik fakulteti «konchilik ishi» kafedrasi

Nazorat savollar 

1. Yer yuzasi chizmalari. 

2. Kon inshootlari chizmalari. 

3. Kon-geologik chizmalar. 

4. Maxsus ishlab chiqarish texnologik chizmalar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

63 

 

MAVZU 16 

RUDA KONLARINING UMUMIY TAVSIFI VA O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI.  

 

Reja: 

1.  Rudalarning foydali komponentlar turlariga qarab bo’linishi. 

2.  Ruda konlarining o’ziga xos xususiyatlari. 

3.  Ruda yo’qotilishi va sifatsizlanishi. 

 

Foydali komponentlar turi bo’yicha rudalar metall va nometall guruhlarga bo’linadi. Qora 

metall  (temir,  marganets,  xrom,  titan,  nikel  va  kobalt),  rangli  metall  (miss,  qo’rhoshin,  ruh, 

alyuminiy,  volfram,  molibden,  qalay,  simob  va  surma),  nodir  metall  (oltin,  kumush,  platina)  va 

radioaktiv  metall  (uran,  toriy)  rudalari  metall  rudalari  guruhiga  kiradi.  Apatit,  fosforit,  tosh  tuz, 

qurilish  materiallari  sifatida  ishlatildigan  va  tarkibida  qimmatbaho  toshlari  bor  jinslar,  shungidek 

grafit, slyuda va boshqa mineral xom ashyolar nometall rudalar guruhini tashkil qiladi. 

Tarkibidagi  foydali  komponentlar  soni  bo’yicha  metall  rudalar  oddiy  (monometalli)  va 

murakkab  (polimetalli)  bo’lishi  mumkin.  Ruda  koni  yoki  uning  bir  qismini  qazib  olish  va  qayta 

ishlash  uchun  sarflanadigan  harajatlar  ruda  tarkibidagi  foydali  komponnt  o’rtacha  miqdori 

qiymatiga teng bo’lsa, uni promminimum yoki ishlab chiqarish minimal miqdori deyiladi. Agar kon 

jinsi tarkibida promminimum miqdorida yoki undan ko’p foydali komponent bo’lsa, kon jinsi ruda, 

aksincha bo’lgan taqdirda esa, foydasiz kon jinsi deyiladi. 

Ruda  konlari  quyidagi  o’ziga  xos  xususiyatlari  bilan  ko’mir  konlaridan  farqlanadi: 

ko’mirga  nisbatan  ancha  katta  qattiqlik  va  tirnovchanlikka  ega.  Ko’pchilik  rudalarning  qattiqlik 

koeffitsiyenti  8  –  12,  ayrimlarniki  esa  15    -  20  va  undan  ham  katta  bo’ladi.  Rudaning  ushbu 

xususiyatlari ko’mirnikidan bir necha barobar katta bo’lganligi sababli uni massivdan ajratib olish 

uchun  burg’ulab-portlatish  usuli  qo’llaniladi  va  ko’mirda  qo’llaniladigan  mexanizatsiya  hamda 

transport vositalaridan o’zgacha vositalardan foydalaniladi; 

-  ruda  tanalari  yotish  elementlarining  turli-tumanligi  standart  texnologik  qaror  qabul 

qilish, konni ochish va uni qazishga tayyorlash sxemalari va qazish tizimlarini tanlab 

olishga katta ta'sir ko’rsatadi; 

-  ruda  tarkibidagi  foydali  komponent,  shuningdek,  minerallarning  ruda  tanasi  hajmi 

bo’yicha  o’zgaruvchanligi  turli  bloklardan  qazib  olingan  va  turli  tarkibdagi  rudalarni 

omuxtalash  asosida  foydali  komponent  miqdorini  o’rtachalashtirish  zaruriyatini 

tug’diradi; 

-  ruda  bo’laklarini  ruda  tushirgichlar  orqali  o’z  og’irlik  kuchi  ostida  100m  va  undan 

ko’p chuhurlikdagi pastki gorizontlarga tushirilganda maydalanib ketishining kamligi. 

Bu  xususiyat  konni  ochish  va  bloklarni  hazishga  tayyorlash  jarayonlariga  ta'sir 

ko’rsatadi; 

-  kon-geologik 

sharoitlar  va  texnologik  jarayonlarni  borishi  to’g’risidagi 

ma'lumotlarning kamligi ularni tezkor nazorat qilish ishlarini qiyinlashtiradi; 

-  ba'zi  rudalarning  o’z-o’zidan  yonish  va  qisqa  vaqt  davomida  jipslashishga  moyilligi 

massivdan ajratib olingan rudani magazinlashtirilgan qazish tizimi orqali qazib olishni 

inkor etadi; 

-  ko’pgina  rudalarning  ko’mirga  nisbatan  yuqori  qiymatga  ega  bo’lishi  ularni  yuqori 

darajada va sifatli qazib olishga qat'iy talablar qo’yadi. 

 

---

64