Navoiy davlat konchilik instituti "avtomatlashtirish va boshqaruv" kafedrasi

Моделни олиш усуллари асосан қуйидагилар: 
1.
Аналитик усул 
2.
Тажриба усули 
3.
Аналитик – тажриба усули 
Бошқариш объектининг математик моделининг турлари. 
 
 
Статик модель 

---

Динамик модель объектнинг динамик хусусиятларини ифода этади ва : 
–
дифференциалтенгламалар 
–
айирмалитенгламалар 
–
узатишфункциялари 
–
частотавий функциялар ва бошқа функциялар орқалиберилади. 
Кўп ўлчамли бошқарув тизимлари. 
Кўп ўлчамли объектлар учун 
 
Бошқариш катталиклари бўйича матрицали узатиш функцияси. Дискрет 
объектлар учун қуйидагича ёзилади: 
x[n+1] = A 
X 
[n]+ 
B U 
[n] 

---

Бошқариш 
тизимларига кўплаб мисоллар келтириш мумкин.
Жонли 
табиатда – қон айланиши, овқат ҳазм бўлиши; жамиятда – режалаштириш, 
таъминот, маблағ ажратиш тизимлари; саноатда – алоҳида ишлаб 
чиқариш 
жараёнлари, корхона, ишлаб чиқариш тармоғини бошқариш тизимлари ва 
ҳ.к. 
Бошқариш 
тизимларининг барчасида қуйидаги вазифалар
амалга оширилади: 

бошқариладиган объект ёки ундаги қисмларнинг ҳолати
ҳақида дастлабки ахборот (маълумотлар)йиғилади; 

кейинчалик фойдаланиш ёки аниқ бир муддатга сақлаб қўйиш учун 
ахбороттизимлаштирилади; 

бир жойдан иккинчи жойга узатиш учун ахборотни қайта ишлаш 

---

амалгаоширилади; 

қайта ишланган ахборот мўлжалланган жойгажўнатилади; 
бошқарув буйруқлари ишлаб чиқилади ва улар амалгаоширилади. 
Бошқариш жараёни турли объектларни бошқариш масалаларини ечишда 
қўлланилиб келинганлиги сабабли, ҳозирги пайтда техникада (стонок, завод, 
самолёт, ракета ва ҳ.к.), иқтисодиётда (банк тизими, микро ва макро 
иқтисодиёт), 
ижтимоий 
ҳаётда 
(таълим, 
соғлиқни 
сақлаш),тибби
ётда 
(инсон 
соғлигини сақлаш, кўз, юрак касаллиги, қон айланиши ва бошқа 
органларнинг ишлашини яхшилаш), биологияда (ўсимлик ва ҳайвонот олами) 
бошқариш тизимларидан фойдаланилади. 
Бошқариш объектининг турли бўлиши, уларнинг хусусиятлари бир- 
биридан фарқ қилиши, ҳар бир объектга алоҳида ёндашиш айниқса, бошқариш 
масаласини ечишда маълум қийинчиликларга сабаб бўлади. Шу сабабдан 
бошқариш объектларининг хусусиятларини ўрганиб, маълум гуруҳларга бўлиш, 
ажратиш мақсадга мувофиқ бўлади. Шунинг учун объект хусусиятларини ҳисобга 
олиб, бошқариш воситаларини яратиш учун бошқариш тизимини бир нечта 
тизимларгабўламиз: 
техник тизимлар, иқтисодий тизимлар, ижтимоий тизимлар,
тиббий 
тизимлар, биологик тизимлар ва ҳакозо. 
Ушбу тизим хусусиятларига ва ечиладиган функционал масалаларига кўра 
ўхшаш бўлганлиги учун бир тизимга келтирилган. Бошқариш тизимларини 
бу
ндай 
турларга 
ажратиш 
бошқариш 
тизимининг 
ум
умий 
қонуниятларини 
шакллантириш ва бошқариш алгоритмларини яратишга қулайлик 
туғдиради.