|
Бошқариш
тизим
назарияси
бошқариш
объектининг
хусусиятларини, қонуниятларини алоҳида-алоҳида ўрганмай, балки умумий
тизим доирасида ўргатади. Кейинги пайтларда тизим назарияси, бошқариш
назарияси, тўғри ва қайта алоқа назарияси алоҳида-алоҳида ўрганилиб, бошқариш
тизим назариясининг такомиллашувига олиб келмоқда.
Тизимлар оддий ва мураккаб бўлади.
Мураккаб тизимлар
бир нечта
элементлардан ташкил топади. Улар орасидаги боғланишлар узвий бўлсада,
уларнинг қандай боғланганлиги ноаниқ бўлади. Ушбу тизимнинг
математик
ифодасини тузиш маълум қийинчиликларга олиб келади.
Тизимлариккихилкўринишдабўлади:очиқваёпиқ.
Очиқтизимлар
да
модда ва энергия берилади ва олинади.
Ёпиқ тизимлар
да эса модда ва
энергия берилмайди ва олинмайди.
Бошқариш нуқтаи назаридан тизимлар қуйидагиларга бўлинади:
автоматик тизим
– барча бошқариш жараёнлари
автоматга берилган.
автоматлашган тизим
– бошқариш вазифаларининг бир автоматга
берилган қисми бўлиб, хулосани инсон чиқаради
узлукли ва узлуксизтизим.
инсон–компьютер мулоқоттизими.
иерархик(поғонали)тизим.
Айрим тизимлар куп маблағ кераклиги, тадкикот ўтказиш мураккаблиги ва
шу каби холларда моделлаштириш ўзассаимнаир
моделлаштиришга хам анча кўп вакт сарфланади.
беради. Бундай тизимларни
Моделлаштириш кўлланиладиган уч асосий сохани курсатиш мумкин,
булар: таълим, илмий-тадкикот ва бошкариш сохаларидир. Таълим сохасидаги
моделлаштириш, унда объектларни яккол тасвирлашга ёрдам беради ва бу оркали
билимларни етказиш жуда осонлашади. Бу моделлар асосан тизимни
таърифлайди ва тушунтирадилар. Илмий тадкикот сохасида моделлаштириш
олинган янги маълумотни фиксерлаш ва тартиблаш, назария ва амалиётнинг
ривожлатириш учун хизмат килади. Бошкаришда эса моделлар карорни асослаш
учун ишлатилади. Бундай моделлар тизимни таърифлаш, тушунтириш ва башорат
кила оладиган бўлишларикерак.
Автоматикбошқарувтизимини(АБТ)ишлабчиқишватадқиқэтишнинг
муайян босқичида унинг
математик модели
– тизимдаги рўй бераётган
жараённинг математика тилида ифодаланиши ҳосил қилинади. Математик
ифодаланиш аналитик(тенгламалар ёрдамида), график(графиклар, структуравий
схемалар ва графлар ёрдамида) ва жадвал(жадваллар ёрдамида) кўринишида
бўлишимумкин.Айнанбиртизимнингматематикмоделитадқиқотмақсадидан
келибчиққанҳолдаҳархилбўлишимумкин.Бунданташқари,баъзиҳолларда
айнан битта масалани ечишда турли босқичларда
турли
мате
матик
моделлар
қабул қилинади, яъни тадқиқотни содда моделдан бошлаб, кейин уни секин
аста мураккаблаштирилади, натижада бошланғич босқичда муҳим деб
ҳисобланмаган ҳодиса ва боғланишлар қўшимча равишда эътиборгаолинади.
Автоматик бошқарув тизимини математик ифодалашда уни одатда блок-
хема с кўринишида тасвирлайдиларва
шу асосда
структуравий
схемани тузадилар АБТнинг математик модели
унинг структуравий
схемасидан фойдаланилган ҳолда ишлаб
чиқилиб, у бўғинларнинг
бирлаштирилиши кўринишидаги тизим моделининг график тасвиридан
иборат бўлади.
АБТнинг математик моделига эга бўлиш учун одатда унинг алоҳида
элементларининг ва улар орасидаги боғланишларнинг ифодаланиши ҳосил
қилинади. Шу жумладан АБТ тенгламасини олиш учун тизим таркибига кирувчи
ҳар бир элемент тенгламалари ва элементлар орасидаги боғланишлар
тенгламаларинитузадилар.
Берилган бўғиндаги сигналнинг алмаштирилиш жараёни динамикаси
чиқиш ўзгарувчисини кириш ўзгарувчиси билан боғловчи қандайдир тенгламалар
билан ифодаланади. АБТнинг бўғинлари тенгламалари элементнинг ҳолатини ва
ўзгаришини тавсифловчи физик қонунларгаасосан тузилади.
Булар механика,
электротехника, теплотехника,
оптика
ва
шу
кабиларнинг
қонунлари бўлишимумкин.
АБТ
элементларининг ҳолати ва ўзгариши оддий дифференциал
тенгламалар,
хусусий
ҳосилали
дифференциал
тенгламалар,
айирмали тенгламалар,
алгебраик тенгламалар
ва
шунга
ўхшаш
тенгламалар
билан
ифодаланиши
мумкин. Кўп ҳолларда АБТ бўғинлари ва умуман бошқарув тизими
тўлиқ
равишда
дифференциал
тенгламалар
билан берилади.
Элементларнинг дифференциал тенгламалари ва алоҳида элементлар
орасидаги боғланиш тенгламалари созлаш тизимидаги жараёнларни, яъни
тизимнинг барча координаталарининг вақт бўйича ўзгаришини ифодалайдилар.
Барча бўғинларнинг тенгламалари ва характеристикалари мажмуи
тизимдаги тўлиқ кечаётган бошқарув ва созлаш жараёнлари динамикасини
тасвирлайди.
АБТни энг умумий белгилар ва хоссаларга таянган ҳолда синфлаштириш
мумкин.АБТнитадқиқэтишвалойиҳалашда,уларниичкиддинамик жараёнлар
характерини
аниқлаб берувчи
белгиларгамақсадгамувофиқд
ир.
кўра
катта
синфларга
ажратиш
Шундай
Do'stlaringiz bilan baham: |
