Tog jinsini tashkil etuvchi kattaligi jixatdan bir —biriga yakin bulgan zarralar yigindisiga fraktsiya deb
ataladi va ular mm bilan ifodalanadi. Tog jinsidan fraktsiyalarning protsent mikdori granulometrik tarkibi
deyiladi. Zarralarning katta —kichikligi bir necha un va yuz sm dan to mm ning mingdan bir ulushigacha va
Tog jinsining granulometrik tarkibini tugri baxolash uchun tarkibidagi zarralarning katta —kichikligini
Tog jinslarining kaysi turkumga kiritilishi, ularni tashkil etagan zarralarning katta —kichikligiga karab
granulometrik analiz orkali belgilanadi. Katta va urtacha donali jinslar galvirlash analizi nomini olgan.
Odatda injenerlik-geologik tekshirish ishlarida 7ta galvir olinadi. Eng katta galvir teshikchalarining
diametri 10mm, eng pastdaginiki esa 0,1mm ga teng. Binobarin,diametri 10mm dan katta jins donalari
galvirning eng yukorigi kismida, 0,1mm dan kichiklari galvirning pastki kismida yigiladi.
2. Analiz uchun olingan namuna yaxshi kuritiladi va tarozida tortiladi, sungra eng yukoridagi galvirga
3. Galvirlar birgalikda tebratiladi. Bunda xar bir galvirda shu galvir teshikchalaridan katta zarralar
5. Xar bir galvirdagi zarralar fraktsiyasining mikdori kuyidagi formula orkali topiladi:
A
x q -------- * 100%,
V
bunda: A-galvirda kolgan jinsning ogirligi (gramm), V-analiz uchun oligan namunaning umumiy ogirligi
(gramm);
Galvirlar yordamida asosan tarkibida gil va chang zarralari bulmagan yoki juda oz bulmagan kumlarning
granulometrik tarkibi aniklanadi. Agar kum tarkibida gil va chang zarralari bulsa, u xolda kum va undan
kattarok fraktsiyalar galvirlar yordamida ajratiladi. Suv yordamida analiz kilishning xar xil prinsplariga
asoslaniladigan turli usullari bor. Bu usullar ichida eng kup tarkalgani Robinzon usulidir.
Robinzon usuli yordamida gil va chang zarralaridan tashkil topgan jinslarning granulometrik tarkibi
aniklanadi. Bu usul jins donachalarining turgun suvda chukishiga asoslangan.
Chaykatilgan donachalar uzinin kattaligiga karab turli tezlikda chukadi. Donachalar kancha katta bulsa,
chukish tezligi shuncha tez buladi. Analiz uchun tayyorlangan jins kuritish shkafida kuritiladi, undan
20g.olinib, 100 yoki 200ml xajmli shisha kolbaga solinadi, ustidan toza suv kuyiladi. Sung chaykatiladi va
bir —biriga yopishgan zarralarni ajratish uchun elektr pletkasi ustiga kuyib bir soat davomida kaynatiladi.
Kolbalarga butana sovigandan sung teshikchalarning diametri 0,25mm va kichik galvirdan utkaziladi. Buning
uchun togaracha ustiga garlvir kuyib, kolbadagi butana kuyiladi. Kolba bir necha marta toza suv bilan yuvilib,
galvirga kuyiladi. Galvirda kolgan zarrachalar maxsus idishga solinib kuritiladi va texnik tarozida tortilib,
ogirligi aniklanadi. Togarachadagi butana bir letrli shisha bankaga solinadi va ustiga toza suv kuyilib
butananing xajmi bir litrga yetkaziladi. Xosil kilingan butani 1,3—1,5 litrli maxsus shisha tslindrga solinadi
va uchiga rezina shlang kiydirilgan shisha tayokcha bilan chaykatiladi. Oradan ma'lum vakt utgandan sung,
xajmi 25ml maxsus pipitka bilan tslindr ichidagi butana yuzidan 10sm chukurlikda namuna olib, maxsus
idishda kuritiladi va uning nisbiy mikdori kuyidagi formula orkali protsent xisobida aniklanadi:
a*V*C
Xq ---------
b*V1
bunda: a - pipitkadan olinib, maxsus idishda buglatilib kuritilgan
namunaning ogirligi (gramm);
V - tslindrdagi butananing umumiy xajmi (1000ml);
V1 - pipitkadagi butananing xajmi (25 ml), zarrachalarning
umumiy mikdori (protsent), agar (0,25 mm dan) katta zarracha
lar bulmasa, Sq100%ga teng buladi;
b - analiz uchun olingan namunaning mikdori (gramm).
Chukindi tog jinslarining tarkibiga asoslangan bir kancha klassifikatsiyasi mavjud. Kupchilik
foydalanadigan V.V.Oxotin (1940) tuzgan klassifikatsiyasidir. Bunda gilli chukindi jinslar 14 xilga bulinadi:
1. Gil —bunda gil zarralari 30% dan ortik, kum zarralari esa changga nisbatan kuprok.
2. Ogir kumok tuprok —gil 20—%, chang zarralari kum zarralaridan kuprok.
3. Urtacha kumok tuprok —gil 15—%, kum zarralari changga nisbatan kuprok.
4. Urtacha changli kumok tuprok —gil 15—%, chang zarralari kumnikiga nisbatan kuprok.
5. Yengil kumok tuprok —gil 10—%, kum zarralari changnikiga nisbatan kuprok.
6. Changli kumok tuprok —gil 10—%, chang zarralari kumnikiga nisbatan kuprok.
7. Ogir kumlok tuprok —gil 6-%10, kumchangga nisbatan kuprok bulib, asosan 2—, 25mmli
donachalardan iborat.
8. Mayda donachali kumlok tuprok —gil 6—%, kum changga nisbatan kuprok, asosan 0,25—,005mm li
donachalardan iborat.
9. Changli ogir kumlok tuprok —gil 6—%, chang kumga nisbatan kuprok.
10. Yengil kumlok tuprok —gil 3—%, kum changga nisbatan kuprok, asosan 2—, 25mm li
donachalardan iborat.
11. Mayda donachali yengil kumlok tuprok —gil 3—%, kum changga nisbatan oz bulib, asosan 0,25—
,05mm li donachalardan iborat.
12. Changli yengil kumlok tuprok —gil 3—%, chang zarrachalari kumnikiga nisbatan kuprok.
13. Kum —gil 3%ga yakin, kum asosiy kismini tashkil etib, 2—,25mm li donachalardan iborat.
14. Mayda donachali kum —gil 3%, kum changga nisbatan kup bulib, asosan 0,25—,05mm li
donachalardan iborat.
