|
MA'RUZA № 33
TOG
JINSLARINING STRUKTURA VA TEKSTURASI VA ULARNING
INJENER-GEOLOGIK AXAMIYATI
Tog jinsini tashkil etuvchi zarralarning shaklingi, katta-kichikligini, uzaro joylashishi va boglanishini,
mikdorini ifodalovchi xususiyatlarga uning strukturasi deyiladi. Struktura xossalari minerallarning
kristallanish va keyinsalik uzgarish protsesslari bilan boglik buladi.
Tog jinsi strukturasini petrografiya fani batafsil urgandi. Injenerlik-geologik ishlarda xam tog jinsining
strukturasi urganiladi.Chunki tog jinsining bir kancha injenerlik-geologik xususiyatlari, suv utkazuvchanligi,
tarkibining xilma-xilligi, imorat va inshoot zaminida uzini kanday tutishi uning strukturasiga boglik.
Magmatik, metamorfik va chukindi jinslarning strukturasini injenerlik-geologik nuktai nazardan urganish
katta axamiyatga ega. Katta inshootlarning kupi, masalan, tugonlar toglik tumanlarda magmatik yoki
metamorfik tog jinslari ustiga kuriladi. Bu tugonlarning mustaxkamligi va chidamliligi zamindagi magmatik
tog jinsining struktura tuzilishiga, mustaxkamligiga boglik. Shu sababli tog jinslarining strukturasining va
uning tog jinslarining xossa va xususiyatlariga ta'sirini kiskacha kurib chikamiz.
Magmatik jins zarralari bir-biri bilan mustaxkam boglangan bulib, pishik strukturaga ega. Strukturasi
chidamli bulib, tashki kuch ta'sirida, suv ta'sirida juda sekin uzgaradi. Binobarin bu jinslar ustiga kurilgan
imorat va ulkan inshootlar mustaxkam, uzokka chidamli buladi. Ammo nurash protsessi ta'sirida ularning
fizik-mexanik xossalari asta-sekin uzgarishi mumkin. Bu esa uning kurilgan inshootga ozmi-kupmi ta'sir
kursatadi.
Tula kristallangan struktura intruziv jinslar uchun xarakterli bulib, tog jinsi tulik kristallangan buladi.
Bunday strukturali jinslar tarkibidagi kup minerallarning shaklini oddiy kuz bilan kurish mumkin.
Yarim shishasimon struktura. Vulkan jinslarga xos bunday strukturali jinslarda kristallar bilan bir katorda
shishasimon moddalar xam uchraydi.
Shishasimon struktura. Vulkandan otilib chikkan jinslar strukturasi. Bunga sabab vulkandan otilib
chikkan lavaning sovishi juda tez bulib, kristallarninng xosil bulishiga sharoit tugilmaydi Bunday strukturali
jinslarda esa kristallar juda kam uchraydi.
Metamorfik jinslar strukturasi xilma-xil bulib, u metamorfizm protsessi turlariga, metamorfizmga
uchragan jinsining tarkibiga va kanday chukurlikda metamorfizmga uchraganligiga boglik. Metamorfik
jinslar strukturasi uchta katta turkumga-kristalloblastik, kataklastik va relikt strukturaga bulinadi.
Kristalloblastik struktura uz navbatida kuyidagilarga bulinadi.
1. Granoblastik struktura. Bunday struktura gneyslar, amfibolitlar, kvartsitlarga mos. Jinsni tashkil
etuvchi mineral zarralari xar xil shakllarda bulib, KUpchiligi bir xil kattalikka ega buladi.
2. Rogovikli struktura. Bunday struktra asosan gilli slanets va effuziv jinslarning intruziv jinslarning
intruziv jinslar bilan kontakda metamorfizmga uchrashi natijasida paydo bulgan rogofiklarga juda xarakterli
Rogoviklar zichlangan,mikrokristalli, varaksimonligini yukotgan yaxlit massaga aylangan buladi.
3. Lepidoblastik struktura. Bunday strukturali jinslarga gneyslar, slyudali va xloritli slanetslar kiradi.
Minerallar plastinkasimon va ma'lum bir tomonga yunalgan buladi.
Tsementlangan yoki toshkotgan chukindi jinslar strukturasi mineral zarrachalarning shakliga va katta-
kichikligiga karab bir kancha turlarga bulinadi:
1.Psefit struktura. Bunday strukturali jinslar utkir kirrali shagaltoshlardan iborat buladi.
2. Psammitli struktura. Bunday strukturali jinslar asosan kumlardan iborat bulib, ularning kotishi
natijasida yirik donali (2-0,5 mm), urtacha donali (0,5-0,25) va mayda donali (0,25-0,1mm) kumtoshlar xosil
buladi.
3, Alevritli struktura. Bunday strukturali jinslarning tarkibi asosan juda mayda kum (0,1-0,05mm) va
chang (0,05-0,002mm) zarrachalardan iborat bulib, bularning kotishidan yirik zarrachali va mayda zarrachali
alivralitlar xosil buladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
