National researches of uzbekistan: conferences

т.ф.н.доц А.М.Турғунов Ш.Х.Рустамов 
Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги 
ТАТУ Қарши филиали 
Анотация: 
Ушбу мақолада изланувчан методи ва унинг мазмуни ҳақида қисқача
тўхталиб ўтишган. 
Калит сўзлар
: Mасала, савол, жумбоқ, ҳодиса, объект, изланувчан метод.
Аннотация: 
В данной статье кратко затронут метод исследования и его содержание.
Ключевые слова:
Проблема, вопрос, загадка, явление, объект, стремящийся метод.ф
Abstract
: This article briefly touches on the research method and its content.
Keywords:
Problem, question, riddle, phenomenon, object, aspiring method.
Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 2011 йил 20-майдаги «Олий 
таълим муассасаларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш ва юқори малакали 
мутахассислар тайёрлаш сифатини тубдан яхшилаш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 1533-
сон Қарори, Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2017 йил 20 
апрелдаги “Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 
(ПҚ-2909-сон). Қарори олий таълим тизимида ечимини кутаётган муаммоларнинг ҳал 
этилиши ва мақсадли тадқиқотларнинг ривожлантириш асоси бўлиб хизмат қилади.
Мазкур марказий тушунча шундан иборатки, таълим олувчилар олдига муаммо қўйилади. 
Муаммо – масала, савол, жумбоқ, ҳал этиш, илмий ечимини кутаётган нимадир, маълумот 
бўйича нотаниш ниманидир излаш, тадқиқ этиш учун мўлжалланган топшириқ. Кенг 
маънода олсак, ўқитишни, жавоб топишни тақозо этувчи мураккаб бир назарий ёки амалий 
вазифа, фанда эса бирор бир ҳодиса, объект, жараёнларни тушунтиришга оид қарама-қарши 
нуқтаи назарлар ҳолида намоён бўлувчи ва унинг ижобий ечими учун мос назарияни талаб 
қилувчи зиддиятли вазият [79]. 
“... муаммоли вазиятларни ташкил этиш, муаммоларни ифодалаш, муаммоларни ҳал 
қилишда ўқувчиларга зарур ёрдамни кўрсатиш, ушбу ечимларни текшириш, ва ниҳоят 
эгалланган билимларни тизимлаштириш ва мустаҳкамлаш жараёнини идора қилиш каби 
хатти-ҳаракатлар мажмуаси. (В. Оконь, 1975). Мазкур таърифдан маълум бўладики, қисман 
изланувчан метод – энг аввало баъзи бир хатти-ҳаракатлар йиғиндисидир. 
Қисман изланувчан методи педагог ва талабаларнинг илм-фаннинг тайёр хулосалари 
асосида дарс муаммоларини ўртага ташлаш ва ҳал этишдек жараёнларни ўзида 
уйғунлаштирган, бўлғуси мутахассисларнинг ижодий қобилиятларини ўстиришга 
қаратилган дидактик фаолият тизими сифатида талқин этади. Қисман изланувчан метод 
дейилганда педагогнинг таълим-тарбия мақсадларига мос келувчи тизимдаги, билим 
тақдим этиш борасидаги ва амалий муаммоларни ҳал этишини кўзда тутган. Тадқиқотчи-
олимларнинг барча таърифларини бирлаштирувчи жиҳати шундаки, қисман изланувчан 
метод – педагогик жараён доирасида таълим берувчи ва таълим олувчи ўртасидаги янги 
билимларни эгаллашга ҳамда ўқув муаммоларини ечиш орқали ижодий қобилиятларни 
ривожлантиришга қаратилган маълум бир фаолиятидир.
“Ривожлантирувчи таҳсилнинг шундай бир тури сифатида намоён бўладики, унда 
ўқувчиларнинг мунтазам мустақил изланувчанлик фаолияти билан илм-фаннинг тайёр 
хулосаларини ўзлаштириш ҳамоҳанглик касб этади, методлар тизими эса мақсадни 
белгилаш ва муаммолилик тамойилини ҳисобга олган ҳолда барпо қилинган; таълим 
бериш ва таҳсил олиш ўртасидаги мутаносиблик жараёни ўқувчиларнинг билим эгаллашда 
мустақил бўлишини, уларнинг илмий тушунчалар ва фаолият усулларини ўзлаштириш 

---

9