Nasimxon rahmonov

Savol va topshiriqlar 
1.
Munozara janrining ilk ildizlari qaysi adabiy yodgorlikda uchraydi? 
2.
Evropa adabiyotidagi munozara janriga qisqacha tarif bering. 
3.
Fors adabiyotidagi munozara janri haqida qisqacha ma‘lumot bering. 
4.
O‗zbek adabiyotidagi munozara janri haqida ma‘lumot bering.
TEMURIYLAR DAVRI O‗ZBEK ADABIYOTI 
(o‗qib tahrir qilib chiqdim) 
Amir TemurningTo‗xtamishga qarshi olib borgan kurashidan so‗ng,Oltin O‗rda 
davlati tanazzulga yuz tuta boshladi va taxminan X1U asrning 80-yillarida quladi. 
Endi madaniy markaz Amir Temur asossolgan davlatga ko‗chdi. Amir Temur o‗zi 
tashkil qilgan saltanatni ijtimoiy-siyosiy jihatdan barqarorlashtirdi, uning xizmati 
natijasida madaniy hayot yangicha mazmun kasb etib, rivojlana bordi. 
SHuni qayd etish kerakki, Temuriylar saltanati yo‗q erdan paydo bo‗lmadi, balki 
azaliy davlatchilik an‘anasi zaminida shakllangan, asrlar davomida barqarorlashib 
kelgan turkiy qavmlar davlatlarining zaminida paydo bo‗ldi. Jumladan, turkiy 
xalqlar tarixida mo‗g‗ullar ana shunday muhim rol o‗ynagan sulolalardan biri 
bo‗ldi. Mo‗g‗ullarning Movarounnahr madaniy hayotida, adabiyotida o‗ynagan roli 
katta bo‗ldi. Ayniqsa, CHingizxon va uning o‗g‗illari hukmronligi davrida 
Movarounnahrdagi madaniy hayotda jiddiy o‗zgarishlar yuz berdi. CHig‗atoy va 
uning avlodlari Movarounnahrda hukmronlik qilgan davr birmuncha shiddatli va 
tarixiy voqealarga boy bo‗ldi.
Ma‘lumki, X1U asr boshlarida CHig‗atoy xonlari butun Movarounnahrda o‗z 
hukmronliklarini o‗rnatdilar.Bu albatta bejiz emas edi, albatta. Movarounnahr 
uchun CHig‗atoyning hukmronlik davri muhim. Zotan, CHig‗atoy hukmronligi 
davrida Movarounnahrning ijtimoiy-siyosiy, madaniy, iqtisodiy hayotiga katta 
ta‘sir ko‗rsatdi. CHingizxon farzandlaridagi iqtidorning ma‘lum bir qirralarini juda 
yaxshi bilgani holda ularga shunday ta‘rif beradi: ―Kimning ko‗nglida ezgu 
istaklari bo‗lsa...Jo‗jiga ergashsin; shohlikning himoyasi sifatida yasani, qonun-
qoidani, bilikni
133
bilishni istasa, CHig‗atoyga borsin; kimda bag‗rikenglikka, 
133
Áèëèê –í¢ғñëëàð õèòîéëàðäàì áèð îäàòìè ¢çëàøòèðãàì ýäèëàð: õèòîéëèêëàðìèìã îäàòëàðèãà ê¢ðà, õîìëàðìèìã ãàï–
ð¢çëàðè ¸çèá îëèìèá, ñëàðìèìã ¢ëèíèäàì êåéèì ’îï ýòèëãàì; õîììèìã ìñòқè ðàæöëè ìàððäà ¸çèëãàì. Áñ ìñòқ òñðêèé’à
―áèëèê‖ äåá àòàëãàì. ×èìãèçõîììèìã áèëèêëàðè òàöëèí ïðåäíåòè á¢ëãàì ýäè. Õèòîéäà áèð íàðòà òàõòãà íåðîðõ¢ðëèê 

---

saxiylikka moyillik bo‗lsa, kim boylik va farovonlik istasa, O‗ktoyga borsin; kim 
shon-shuhratga, jangda qahramonlik ko‗rsatishga, shohliklarni egallab, olamni 
itoat ettirishga intilsa, Tuluyning xizmatiga borsin‖.
134
Tarixiy manbalarda, 
xususan, Rashididdinning ―Jome‘-ut-tavorix‖ida va Ulug‗bekning ―To‗rt ulus 
tarixi‖da CHig‗atoyning aqlli, qobiliyatli, o‗ziga hurmatni talab qiladigan hukmdor 
bo‗lgani ta‘kidlanadi.
Temuriylar saltanatining vujudga kelishida Movarounnahrdagi tarixiy-siyosiy 
sharoit muhim rol o‗ynadi.X1U asrning birinchi yarmida musulmon 
madaniyatining Movarounnahrda mustahkam qaror topishida Kepak xon (1318-
1326)ning xizmatlari katta bo‗ldi. Hozirgi Qashqadaryo CHig‗atoy xonlarining 
qarorgohi bo‗lib qoldi. Kepakxon o‗zi uchun bir saroy qurdirdi. Bu saroy ―qarshi‖ 
(o‗zbekchada ―saroy‖ demakdir) deb nomlandi. O‗rta Osiyoda hukmronlik qilgan 
mo‗g‗ul hukmdorlaridan Kepak xon birinchi bo‗lib butun davlat miqyosida o‗zi 
nomi bilan qo‗yilgan tangalarni joriy qildi. Bu pulning nomi Amir Temur davrida 
ham ―kepak‖ nomi bilan yuritilaverdi. Kepakxon musulmon madaniyatining rivoj 
topishida katta xizmat qilgan bo‗lsa ham, o‗zi majusiyligicha qoldi. Uning ukasi 
Tarmashirin(1326-1334) musulmonlikni qabul qildi. Tarmashirin akasining yo‗lini 
davom ettirib, ko‗chmanchilik an‘analariga jiddiy zarba bera boshladi. Oqibatda 
Tarmashirin o‗ldirildi. SHundan so‗ng CHig‗atoy xonlarining saroyi bir ncha yilga 
Ili daryosi bo‗ylariga ko‗chirildi.
YAngicha ma‘muriy bo‗linish –