Narzullayeva zilola samadovna

Milliyolimpiyaqo’mitalariningboshassambleyasi 1968 yildaMexikodaXOQtomonidanrasmantanolindi. Lekinshungaqaramasdan, butashkilot 1965 yildaRimdabo’libo’tgan 68 tadavlatishtirokidagiMOKlarining I assambleyasidao’zfaoliyatiniboshlagan. Ikkinchiassambleya 1967 yildaTehrondao’tkazilgan. MOQlarning III assambleyasiMexikodao’tkazilib, unda 72 tadavlatishtiroketgan. UshbuassambleyadaMOKdariningyangitashkilotiyaratildivauMilliyolimpiyaqo’mitalariningdoimiyBoshassambleyasidebnomlandi. 1975 yiddabutashkilotmilliyolimpiyaqo’mitalariningBoshassambleyasidebnomlandi.

MOQBamaqsadlari: XOQbilanyaqinmunosabatdaolimpiyaharakatinikeyinchalikhamrivojlantirish; ishtajribasivaaxborotlarnialmashishnikengaytirish; olimpiyaharakatinitakomillashtirish, undaMOQningahamiyatinikuchaytirishgaqaratilganloyihalarhamdatakliflarniishlabchiqishvaXOK,gataqsimetish.

MOQBayig’ilishlariikkiyildakamidabirmartao’tkaziladi. ForumdarahbarorganassambleyaKengashitarkibi (prezident, boshkotibva 4 yilmuddatbilankengasha’zolari) saylanadi. XOQMOQBayig’ilishigauchtavakilyuborishimumkin, biroqularfaqatbittaovozgaegabo’ladi. MOQBaqoshidaassambleyakengashigayordamberishuchunishchiguruhmavjud. UshbuishchiguruholimpiyaharakatidaMOQlariningahamiyatinikuchaytirish, ustav, xalqarotoifadagisportchilarmuammolarinio’rganishmasalalaridayordamko’rsatadi.

Ishyurituvchitillaretibrasmiyravishdaingliz, ispan, rusvafranso’ztillariqabulqilingan. MOQBashtabkvartirasiRimdajoylashgan.

EvropaMOQlariningshungao’xshashtashkilotiFransiyaMOQitaklifigako’ra 1968 yiddaVersalda (Fransiya) tashkilqilingan. U yevropamilliyolimpiyaqo’mitalariningKengashidebnomlanadi. So’ng yevropamilliyolimpiyaqo’mitalariningbirnechtanavbatdagikengashlaribo’libo’tdi. 1970 yilfevraddaMyunxendaanjumano’tkazilib, tashkilotBoshassambleyadebnomoldi. Undaprezidentvaboshkotibsaylandi. 1974 yildaParijda yevropaMOQpariningV boshassambleyasida 7 kishidaniboratijroiyaqo’mitasaylandi. Va, nihoyat, 1975 yiloktyabrdaLissabondagi VI boshassambleyadaUstavqabulqilinib, tashkilot yevropamilliyolimpiyaqo’mitalariningassotsiatsiyasinominioddi (EMOQ).

Rasmiytili: franso’z, ingliztillari, shuningdek, ishchitillarisifatidarus, nemisvaispantillarihamtanolinadi. Odatda, shtabkvartiraboshkotibningyashashjoyidajoylashgan.

EMOQmaqsadi — yevropaMOKdario’rtasidagihamkorlikkayordamberish, XOQbilanbirgalikdaqit’adaOlimpiyag’oyalarinirivojlantirish, kengyoyish, shuningdek, milliyqo’mitalarboshassambleyasiningboshqaqitalarassotsiatsiyalaribilano’zaroaloqalariniamalgaoshirishdir.

Xalqarosportfederatsiyalariningboshassotsiatsiyasi 1967 yildaLozannadaxalqarohavaskorlarkurashfederatsiyasiprezidentiRojeKulontashabbusibilanrasmiyravishdatanolindi.

Ta’sismajlisi 1967 yil 21—23 aprelda 27 taxalqarosportfederaiiyalari, shuningdekxalqarouniversitetsportifederatsiyasihamdaButunjahonmakkabiansportiishtirokidabo’libo’tdi.

BirinchitashkilqilinganpaytdabutashkilotxalqarofederatsiyalarningBoshassambleyasi (XFBa) debnomoldivafaqat 1977 yildaqaytatashkilqilinib, hozirginomigaegabo’ddi.

XSFBaningrasmiytillariinglizvafranso’ztillaridir. SHtabkvartirasiMonteKarloga (Monako) ko’chirilgan, uningfaoliyatiMonteKarloda 1967 yildaqaytaishlanganUstavasosidaamalgaoshiriladi. Boshassambleyaustavgao’zgartirishlarkiritishi

mumkin.

XSFBaningasosiymaqsaddari — xalqarosportfederatsiyalariningxalqaroobro’sinivamustaqilliginimustaxkamlashgayordamberish; sportfederatsiyalari, XOK, vaboshqasporttashkilotlario’rtasidayanadailiqmunosabatlarnio’rnatishgako’maklashish; xalqarofederatsiyalar, XOQvaboshqasporttashkilotlarigaxalqarosportharakatihamdaolimpiyao’yinlariningayrimmasalalaribo’yichakelishilgantakliflarnikiritish.

To’rtgaguruxdagitashkilotlarXSFBaa’zosibo’li

shimumkin:

I guruh — to’laqonlia’zolar — buuchtaqit’aning 20 tayokiundanortiqdavlatlarsportchilariishtirokidakamidauchtajahonchempionatio’tkazganolimpiyavaolimpiyao’yinlarigakiritilmagansportturlaribo’yichafederatsiyalardir.

II guruh — vaqtinchalikmaqomgaegaa’zolar — bubirinchiguruhtalablariniqismanbajargansporttashkilotlari, tegishlishartlarbajarilgantakdirdako’rsatilgantashkilotlarbirinchiguruhgao’tkazilishimumkin.

III guruh — guruxdia’zolar — buoldingiguruhlargaqo’yiladigantalablarniqismanbajargan, asosanmusobaqalarnitashkiletishbilanshug’ullanadigansporttashkilotlaridir.

IV guruh — assotsiatsiyalashgana’zolar — bufaoliyatXSFBamaqsadlarivavazifalarigajavobberadigantashkilotlardir.

BoshassambleyaXSFBaningOliyorganihisoblanadi, yilidakamidabirmartachaqiriladivabundaXSFBaharbira’zosidanko’pibilanuchtavakilqatnashadi. Faqatdoimiya’zobo’lganlarboshassambleyadaovozberishhuquqigaega.

Ijroiyaorgani — buboshassambleyada 2 yilmuddatgasaylanadigankengashdir. Kengashtarkibigaprezident, boshkotib, g’aznachivaoltitaa’zokiradi. Kengashyig’ilishibiryildakamidabirmartao’tkaziladi. Kengasho’zfaoliyatiniustavnizomigamuvofiqamalgaoshiradivaBoshassambleyaqarorlariningbajarshshshininazoratqiladi.

XSFBaishigarahbarlikqiladiganprezidentkengashi (prezident, boshkotibvag’aznachi) mavjud, ukengashhamdaBoshassambleyaoddidahisobotberadi.

Taftishqo’mitasimoliyaviynazoratniamalgaoshiradi.

Birinchiguruhgakiradigansportfederatsiyalari 100% a’zolikbadalini (uninghajmiBoshassambleyatomonidanbelgilanadi), qolganlar: ikkinchi, uchinchivato’rtinchiguruhlaresabelgilanganbadalning 25%nito’laydilar.

XI. O’ZBEKISTONRESPUBLIKASIDAVLATJISMONIYTARBIYAVASPORTQO’MITASI

Jismoniytarbiyavasportniboshqarishningtashkiliyto’zilmasi
O’zbekistonjismoniytarbiyasportharakatiniboshqarishningasosiyshakli, davlatvajamoatshaklihisoblanadi. Jismoniytarbiyaniboshqarishningdavlatshakliydavlatorganlari, O’zbekistonRespublikasiDavlatjismoniytarbiyavasportqo’mitasi, jismoniytarbiyahamdasportningrivojlanishigabevositarahbarlikqiladiganvazirliklar, idoralarvakomitetlarorqaliamalgaoshiriladi. BuXalqta’limivazirligitomonvdanjismoniytarbiyabo’yichao’tkaziladiganishlarvamaktabgachata’limmuassasalari, maktablar, mo’zeylar, kollejlardagijismoniytarbiyadarslari: Oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligitomonidan — oliyo’quvyurtlarihamdao’rtamaxsusbilimyurtlario’quvrejasidagijismoniytarbiya. Sog’liqnisaqlashvazirligitomonidan — kasalxonalar, poliklinikalar, tug’ruqxonalarvadavolashprofilaktikamuassasalaridagijismoniytarbiya, Milliymudofaavazirligitomonidan — armiyavashaxsiytarkibhamdaharbiybilimyurtlaritinglovchilariningjismoniytayyorgarligidir.

Davlatshaklidagiboshqarishningo’zigaxosxususiyati — budavlatdasturlarivahartomonlamajismoniytayyorgarlikhamdahartomonlamajismoniyrivojlanishvazifalarinita’minlash, jismoniymashqlar, gagayena, o’zo’zininazoratqilishasoslaribo’yichanazariybilimlarnishakllantirishmaqsadidaturlijismoniymashqlarbilanmajburiymashg’ulotlarningmavjudligihisoblanadi, ya’nidavlattasarrufidagiorganlarningmaxsustizimiorqalisog’liqnimustaxkamlashhamdayoshlarnimehnatgavaVatanmudofaasigatayyorlashkabiumumdavlatvazifalarnihaletishamalgaoshiriladi.

Respublikadajismoniytarbiyaharakatiniboshqarishdavlattizimininghozirgizamondagirivojlanganlikdarajasininghuquqiydoirasihajminihisobgaolganholdaquyidagiboshqaruvorganlaritasnifiniyaratishgaimkonberadi:

1Jismoniytarbiyaharakatiniboshqarishbo’yichamaxsushuquqiyvakolatliorganlar (Davlatsportqo’mitasitizimi).

2.Umumiykompetensiyaorganlari — o’ztarmoqlaridajismoniytarbiyaharakatigarahbarlikniamalgaoshiradiganidoraviytashkilotlar, vazirliklar, idoralar, komitetlar.

Davlatniboshqarishningdemokratikasoslarinirivojlantirishboshqarishdagijamoatchiliknirivojlantirishbilanbevositabog’liq.

Jamiyatrivojlanishidayo’zagakelgantarixiyvaziyatjamoatchilikningJTvaSniboshqarishdaqatnashishiuchunaniqimkoniyatlaryaratdi, bujismoniytarbiyaharakatiniboshqarishdamustaqilboshqarishshaklinirivojlantirishgayordamberdi. SHundaytarzdaboshqarishningjamoatchilikshaklipaydobo’ldi, uhozirgizamondahammuhimahamiyatgaega.

JTvasportjamoatchilik, mustaqillikshaklidaishlarnitashkilqshshshshundaytavsiflanadiki, urahbarorganlarningsaylanishliligi, mustaqilfaoliyatko’rsatishi, ixtiyoriyligiasosidaolibboriladi, buo’znavbatidaijodiytashabbuskorliknirivojlantirishgayordamberadi. Jamoatchilikjismoniytarbiyatashkilotlarifaoliyatikasabauyushmalari, KSJvaboshqajamoatashkilotlaritomonidanbevositaboshqarilibturiladi.

Mustaqillikshakllariningfunksiyalarikengvahartomonlamadir. Bu — yuqoridarajadasporttakomillashuvinita’minlash, yuqorimalakalisportchilarnitayyorlash, mexnathamdadamolishnito’g’ritashkilqilish, sog’liqnimustahkamlashvaijodiyumrboqiyliknisaqyaash, turliyoshdagiaholinimashg’ulotlargajalbqilishvahokazodir.

Havaskorliktashkilotlaridao’quv, tarbiyaviy, sportishlaritavsiyaxususiyatigaegabo’lgannamunaviydasturlarvanizomlarasosidaolibboriladi. Ularningfaoliyatidemokratizm, tashabbuskorlikvajamoatchiliknikengjalbqilishasosidatashkiletiladi. Xalqarofederatsiyalarbilanishyo’zasidanaloqalarnio’rnatishvauniboshqarishmaqsadidarespublikafederatsiyalarihamdajoylardategishlitashkilotlartashkilqilingan.

Sportturlaribo’yichafederatsiyalarjamoatchilikorganlarihisoblanadi, tegishlisportturlarinirivojlantirishdaboshqarmalar, bo’limlarvaboshqabo’linmalargayordamko’rsatadi, shuningdek, sportturlaribo’yichaviloyatfederatsiyalarihamdasportjamiyatlariseksiyalarivaidoralarifaoliyatiniyo’naltiribturadi.

Jismoniytarbiyaniboshqarishningdavlatvajamoatchilikhavaskorlikshaklijamiyatrivojlanishitalablarigabog’liqbo’lganbirxilvazifalarnihaletaturib, birbirinito’ldiribturadi.

O’ZBEKISTONRESPUBLIKASIDAVLATJISMONIYTARBIYAVASPORTQO’MITASININGTASHKILIYTO’ZILMASI

O’zbekistonRespublikasiDavlatjismoniytarbiyavasportqo’mitasijismoniytarbiyavasportnidavlattomonidanboshqarishniqo’mitaningyaxlittizimibo’lganmaxsusboshqarishorganlariorqaliamalgaoshiradi. Bundayorganlarquyidagilar:

— O’zbekistonRespublikasiDavlatjismoniytarbiyavasportqo’mitasi:

— Qoraqalpog’istonRespublikasiDavlatjismoniytarbiyavasportqo’mitasi;

— viloyathokimiyatlariningjismoniytarbiyavasportqo’mitalari, viloyathokimiyatlariningshaharjismoniytarbiyavasportqo’mitalari, Toshkentshaharhokimiyatiningjismoniytarbiyavasportqo’mitasi;

— shaharhokimiyatlariningshaharjismoniytarbiyavasportko’mitalari (123);

— tumanhokimiyatlariningtumanjismoniytarbiyavasportqo’mitalari (156).

RespublikaDavlatjismoniytarbiyavasportqo’mitasiningyaxlittizimigaqo’mitatasarrufqsagitashkilotlar, muassasalar, o’quvyurtlari, korxonalarkiradi.

NDPI, Respublikaolimpiyao’rinbosarlarikolleji, «Paxtakor» ICHB, «SHohmotshashkaklubi», «Sport» gazetasitahririyatibevositaDavlatsportqo’mitasigabo’ysunadi.

O’zbekistonRespublikasiDavlatjismoniytarbiyavasportqo’mitasininghuquqiymaqomiqo’mitato’g’risidagitegishlinizomlarbilanbelgilanadi.

Davlatsportqo’mitasiningo’zsohasidagiqarorlaribarchavazirliklar, qo’mitalar, idoralar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, shuningdek, jismoniytarbiyavasportnirivojlantirishmasalalaribilanshug’ullanuvchijamoattashkilotlariuchunmajburiyhisoblanadi. Davlatsportqo’mitasikasabauyushmalari, yoshlartashkiloti, «Vatanparvar» JTSJ, «Mexnatzaxiralari» KSJ, «Dinamo» JSTJumumrespublikajismoniytarbiyatizimigakiruvchijismoniytarbiyatashkilotlaribilanhamkorlikdaommaviyjismoniytarbiyasog’lomlashtirishhamdasportishlariniolibboradi.Vazirliklarto’g’risidagiumumiynizomgamuvofiqO’zbekistonRespublikasiDavlatjismoniytarbiyavasportqo’mitasitasarrufidagitashkilotlarrejalashtirish, fan, texnika, kapitalqurilish, moddiytexnikta’minot, moliyavakreditlar, kadrlar, mehnatvaishgahaqto’lash, shuningdek, xorijiydavlatlarbilaniqtisodiy, madaniy, ilmiy, texnik, sportaloqalarisohasidavazifalarnibajaradi.

Davlatsportqo’mitasijismoniytarbiyavasportsohasidaqonunchilikningqo’llanilishinio’rganadihamdaamaliyotiniumumlashtiradi, RespublikaVazirlarMaxkamasidako’ribchiqishuchunbelgilangantartibdatakliflarishlabchiqadi.

RespublikaDavlatsportqo’mitasidavlatboshqarishorganisifatidaoddingaqo’yilganvazifalarnihaletishvao’zvazifalariniamalgaoshirishmaqsadidaxuquqiyvakolatlargaega.

Davlatsportqo’mitasifaoliyatigarahbarlikqilishDavlatsportqo’mitasiraisivauningo’rinbosarlarizimmasigayuklatiladi. Raiso’rinbosarlaro’rtasidamajburiyatlarnitaqsimlaydi. Davlatsportqo’mitasiboshqarmasi, bo’limlarivaboshqabo’linmalariboshliqlariningishyo’nalishlarigarahbarlikqiladi. Davlatsportqo’mitasitasarrufidagitashkilotlar, muassasalar, korxonalar, o’quvyurtlariishiuchunmas’uliyatdarajasinibelgilabberadi.

Davlatsportqo’mitasiraisio’zhuquqiydoirasidaqonunchilikkamuvofiqqarorlarvabuyruqlar, yo’riqnomalarchiqaradi. JTvaSbo’yichasportqo’mitalaritasarrufdagitashkilotlar, muassasalar, o’quvyurtlariuchunmajburiybo’lganko’rsatmalarniberadi, ularningbajarilishinitekshiradivanazoratqiladi.

Davlatsportqo’mitasiqoshdsasportqo’mitasiraisi (ukollegiyaraisihamdir), uningo’rinbosarlari, boshqarahbarxodimlartarkibidakollegiyaishyuritadi.

Davlatsportqo’mitasikollegiyasiningasosiyvazifalario’zhuquqiydoirasidarespublikadaJTvaSnirivrjlantirishmasalalari, qo’mitalarhamdaKSJ, «O’zbekiston» kasabauyushmalariJTSJ, vazirliklar, tashkilotlar, korxonalar, muassasalar, o’quvyurtlarifaoliyatini, shuningdek, qarorlarningbajarilishinitekshirishyakunlariniko’ribchiqish, asosiymasalalarloyihalarinimuhokamaqilish, sportqo’mitalari, KSJhisobotlarinieshitishdaniborat. Kollegiyaqaroriasosidaraisbuyruklarvaqarorlarchiqaradi.
XII. O’ZBEKISTONDASPORTNINGRIVOJLANISHXRONOLOGIYASI
1920 va 1921 yillardaToshkentshahrida I hamda II O’rtaOsiyoolimpiadasibo’libo’tdi.

1924 yiddaButunturkistonOlimpiadasio’tkazildi. O’SHarqjismoniytarbiyachilariningbayramigaaylandi. UshbuolimpiadadaSirdaryo, Farg’ona, Turkiston, Samarqandvaboshqaviloyatlarningtermajamoalariishtiroketdi.

1927 yilsentyabrdava 1928 yiliyuloyidarespublikamizningjismoniytarbiyatashkilotlaribirinchihamda II Butuno’zbekspartakiadasinio’tkazdi. Bumusobaqalaro’zbeksportchilariuchun 1928 yildaMoskvadabo’libo’tadiganButunittifoqspartakiadagaasosiytayyorgarlikbo’libhizmatqildi.

1933 yildaToshkentda III Butuno’zbekspartakiadasio’tkazildi. Spartakiadadarespublikaning 8 tashaharlaridantermajamoalarishtiroketdi.

1934 yildaO’rtaOsiyorespublikalarivaQozog’istonmilliydavlatlargaajralishining 10 yilligimunosabatibilan I O’rtaOsiyospartakiadasio’tkazil

di.

1935 yildarespublikadaquyidagilaro’tkazil

di:

— Toshkentshaharoliyo’quvyurtlarivatexnikum

larispartakiadasi;

— Respublikabolalarspartakiadasi;

— IButuno’zbekayollarjismoniytarbiyabayra

mi.

SHuyildaToshkentshaxridaO’zbekdavlatjismoniytarbiyatexnikuminiochishto’g’risidaqarorqabul

qilindi.

1936 yilsentyabroyidaToshkentdaIVButuno’zbekistonspartakiadasio’tkazildi, qatnashchilarniO’zbekistonKPMKningsobiqBirinchikotibiA. Ikromovtabrikladi.

1934 yildanboshlabrespublikakolxozsovxozlarispartakiadalario’tkazilaboshlandi.

1938 yildaButunittifoqjismoniytarbiyaparadidarespublikamizvakillari 4 qismdaniborat «O’zbekxalqiningsuv, yuqoripaxtahosiliuchunkurashi» inssenirovkasininamoyishqildi.

1939 yiddabo’libo’tganButunittifoqparaddaO’zbekistonjismoniytarbiyachilarigullabyashnayotganbog’ko’rinishidachiqishuyushtirdilar.

1940 yildagiparaddaO’zbekistonjismoniytarbiyachilarichiqishlariningmavzusiqilibyanapaxta — o’zbekxalqiningasosiyboyligitanlabolindi.

1936—1937 yillardabolalaro’smirlarsportmaktablari (BO’SM) ochildi.

11. BOB. O’ZBEKISTONSPORTCHILARININGOLIMPIYAO’YINLARIDAGIISHTIROKI

OlimpiadalarO’tkazilganyiliO’tkazilganjoyi
XV	1952	Xelsinki
XVI XVII	1956 1960	MelburnRim
XVIIIXIXXX	1964 1968 1972	TokioMexikoMyunxen
XXI	1976	Monreal
XXII	1980	Moskva
XXIV	1988	Seul
XXV	1992	Barselona
XXVI	1996	Atlanta
XVIIqishkio’yinlarXVIIIqishkio’yinlar	1994 1998	LillexammerNagano

XIII. JISMONIYTARBIYAVASPORTTIZIMIDAOLIMPIYAHARAKATI

Bugungikundaxalqaroolimpiyaharakatisportjarayoniningasosinitashkiletadi. Ushbuijtimoiyfenomenniuchtatushuncha: «olimpizm», «olimpiyaharakati», «Olimpiyao’iinlari» tavsiflaydi. Mazkurtushunchalaryig’indisi, olimpiyaharakatiningboshqasportmusobaqalarivaularningtashkiliyshakllaridanajralibturadiganxususiyatlariniaksettiradi. Buharakat («Olimpizm») aloxidama’naviyasosgaega. Olimpizmtushunchasiningma’nosinima?

Olimpiyaxartiyasidaolimpizmgashundayta’rifberiladi: «Olimpizm — butana, irodavaongqadrqimmatinimuvozanatlashganbirbutunlikkabirlashtiruvchihayotfalsafasidir. Sportnimadaniyatvata’limotbilanbirlashtiruvchiolimpizmsa’yharakatdanquvonish, yaxshinamunahamdaasosiyumumiyaxloqiytamoyillarnihurmatqilishningtarbiyaviyqiymatigaasoslanganturmushtarziniyaratishgaintiladi». Aytilganlardanko’rinibturibdiki, olimpizmningijtimoiyahamiyatiumuminsoniyqadriyatlarvaideallarbilanbog’liq. Bundayqadriyatlardanquyidagilarnita’kidlabo’tishmumkin:

— birinchidan, olimpizm — bualoxida, insoniyattomonidanhosilqilinganyuksakaxloqiyqadriyatlargaasoslanganma’naviyauradir;

— ikkinchidan, olimpizm — bujamiyatningo’zigaxosholatidir, bundaagressiya, urushharakatlariniolibborishaxloqsizlikhisoblanadi. BMTBoshassambleyasining 50sessiyasi X. A. Samaranchning «Sportvaolimpiyag’oyalaritufayliyaxshihamdayanadamustahkamtinchliko’rnatishuchun» mavzusidagima’ro’zasibo’yicharezolyutsiyaqabulqildi. UndajahonhamjamiyatiniOlimpiyao’yinlaridavrida «olimpiyatinchligini» o’rnatishgachaqirdi;

— uchinchidan, olimpizm — busport, san’at, arxitektura, madaniyat, fanvatexnikaningo’zigaxosuyg’unlashuvvdir. Olimpiadalarmoddiyvama’naviymadaniyatningturlitomonlarinirivojlantirishkatalizatoribo’ldi. Bundayuyg’unliksizOlimpiyao’yinlario’ziningbudarajadamaftunkorligigaegabo’laolmasedi;

— to’rtinchidan, olimpizm — buturlidavlatlarsportchilariningyagonaahiloilagabirlashishidir. Buo’zaroyordam, birdamlik, halollikkaasoslangando’stonamunosabatlarnirivojyaantirishdir. Buxarqandaydiskriminatsiyaningyo’qligidir;

— beshinchvdan, olimpizm — nafaqatjismoniysifatlarni, balkitanavaruhuyg’unliginitarbiyalashgaqaratilganta’limdir. Bushuningdek, sportchilardabotirlik, ornomus, qadrqimmatnitarbiyalashdir.

Olimpizmo’zrivojlanishidauchtabosqichnibosibo’tgan: qadimgi, Kubertendavri, zamonaviy. Harbirbosqichdauyangimazmun, an’analar, urfodatlarbilanboyibborgan. Lekinuning yetakchitamoyillarisaqlanibqolgan.

SHuvdayqilib, «olimpizm» degandamadaniyatvasan’at, fanvatexnika, ma’naviyatsohalaridasportfaoliyatiningilg’or sivilizatsiyayutuqlaribilanuyg’unlashishigaqaratilganqarashlartizimitushuniladi.

Butiziminsonningjismoniy, ma’naviyvaaxloqiytalabalarigajavobberadi. SHuorqaliuningg’oyalarivatamoyshshariatrofidajahondagihammadavlatlarningko’psonlikishilarinibirlashtiradivaularxalqaroolimpiyaharakatinitashkiletadi. Hozirgipaytdauningmurakkabtashkiliyto’zilmasihosilbo’lgan, ya’niuninguchtaasosiytarmog’i: Xalqaroolimpiyaqo’mitasi, sportturlaribo’yichaxalqarofederatsiyalarvaMilliyOlimpiyaqo’mitalariassotsiatsiyasigabirlashtirilganMilliyOlimpiyaqo’mitalari. O’zfaoliyatidaularOlimpiyaxartiyasigatayanadi. Olimpiyaxartiyasi — buharakatto’zilmasi, maqsaddari, mazmunihamdademokratikxususiyatinibelgilabberuvchio’zigaxosustavhisoblanadi. XOQolimpiyaharakatimuammolarinihalqilishdayuqoritashkilothisoblanadi. XOQtomonidantanolinish, Olimpiyaxartiyasigaamalqilishgarozilikbildirishtashkilotlarningolimpiyaharakatigaqo’shilganligi (taalluqpigi) mezonibo’libhizmatqiladi. Olimpiyaxartiyasidaharakatningg’oyaviynazariyasoslaribayonqilingan, uningmaqsadvavazifalaribelgilabberilgan: insonnihartomonlamarivojlantirish, yaxshivatinchjamiyatqurish, yoshlarniolimpizmruxidatarbiyalash, butundavlatlarvaqitalarxalqlario’rtasidao’zarotushunishhamdado’stlikmunosabatlarinirivojlantirish.

SHundayqilib, olimpiyaharakatiolimpizmtamoyillarigaasoslangan, tinchlik, xalqlaro’rtasidagido’stliknimustaxkamlashmaqsadidasportnirivojlantirishgaqaratilgandemokratikijtimoiytaraqqiyotdir. Uinsoniyatfaoliyatiningko’pginatomonlari: ta’lim, tarbiya, san’at, fan, madaniyat, texnikataraqqiyoti, xalqlaro’rtasidado’stlikvatinchliknimustahkamlashgaijobiyta’sirko’rsatadi.

XIV. SPORTMADANIYATIQADRIYATLARI
Olimpizm — sportharakatiningma’naviyasosibo’lib, undagumanistik (insonparvar) g’oyalaryotadi (kishilarningyaxshiniyatlari, tinchlik, hamkorlikkaintilish). Olimpizmningmazmunmohiyatiinsonga, shaxsga, jamiyatgahizmatqilishdaniborat.

Sportdagizamonaviyyo’nalishlartahliliquyidaginianiqlashgaimkonberdi:

— ushburivojlanishbosqichidasportjamiyatningijtimoiytashkilotigaaniq, faolintegratsiyalashuvi, uningboshqaijtimoiyvoqealarbilano’zviybog’liqpigiko’zgatashlanmoqsa;

— insonninghammaturdagifaoliyatiga, madaniyat, ta’limgasportningta’sirikuchaymoqsa;

— shaxsnitarbiyalashdasportningta’sirimuhimdarajadaortmoqsa.

XXIasrboshidaquyidagisportturlariijtimoiyhayotdano’rinegalladi:

— ommaviysport («Sporthammauchun»), ya’nisog’liqnimustaxkamlash, damolish, ko’ngilochish, muloqotqilishmaqsadidamusobaqalardaqatnashish;

—professional (tijorat) sport, daromad, reklama, tomoshabinqonunlarigaasoslangantijoratmasalalarinihaletishuchunkishilarnibirlashtiRadi;

— olimpiyasporti. Ugumanizm, halolo’yin (FeyrPley), olimpizmfalsafasinishakllantiruvchitinchliksevaran’analarnioldingasuradi;

— yuqorinatijalarsporti. Uinsonorganizminingfaoliyatko’rsatishvarivojlanishqonuniyatlarinitushunish, uningzaxirasinianiqlash, takomillashishchegaralarinibelgilashdakattaahamiyatgaega;

— moslashishsporti. Uimkoniyaticheklanganinsonlarniijtimoiyhayotgamoslashtirishhamdajamiyatgaqo’shishvositasisifatidaamalqiladi.

Harbiraytibo’tilgansportturlario’ziningustuvorvazifalarivashaxsiyqadriyatigaega. SHusabablikishilartomonidanulargaturlichamunosabatbildiriladi.

Tabiiyki, kimgadirsport — busog’liq, muloqotqilishimkoniyati, axloqiyrivojlanishvositasi, boshqalaruchunesa — o’zo’zininamoyonqilish, o’zo’zinio’rninitopishhisoblanadi. Bozormunosabatlarisharoitlaridako’pginasportchilarsportfaoliyatigapultopish, modsiyboyliklarnisotibolish, tanilishvositasisifatidaqaraydilar.

Yoshlarnisportfaoliyatiganafaqatjalbqilish, balkishug’ullanuvchilarnisportninginsonparvarg’oyalarini, qadriyatlariniegallashgayo’naltirishlozim. Bunda, birinchinavbatda, sportchio’zida, o’zVatanisharafinihimoyaqilaoladigan, halolkurashaoladigan, qo’pollik, ochko’zlik, kuchishlatish, yovo’zlik, ya’nihamsportni, hamshaxsni, hamjamiyatni yemiruvchihodisalargaqarshilikko’rsataoladiganshaxsni, fuqaronitarbiyalashilozim.

Bundayvazifaolimpizmmadaniyatiqadriyatlariniegallashyo’liorqalihaletiladi. Uolimpizmfalsafasinig’oyaviyasossifatidao’zichigaoladi. Uningzamiridachuqurtarixiy, dunyoqarashli, aksiologikpotensialyotadi.

Olimpiyamadaniyatiningijtimoiyqadriyatlarijamiyattomonidantarixiybitimlar, ijtimoiyruX.IYme’yorlar, sportharakatlari, olimpizm, olimpiyaharakati, Olimpiyao’yinlariko’rinishidayaratilgan.

Olimpiyamadaniyatiningtarixiyqadriyatlarisporttarixi, olimpiyaharakatigenezisito’g’risidagibilimlar, shuningdek, sport, qadriyatlar, me’yorlarevolyutsiyasi, olimpizmma’nosito’g’risidagibilimlarningshakllanishtarixinio’zichigaoladi.

Olimpiyamadaniyatiningdunyoqarashliqadriyatlarisportfaoliyatigafalsafiyyondashish, sportninginsonparvarlikasoslariniishlabchiqish, Olimpiyaxartiyasig’oyalariasosidaolimpiyaharakatinirivojlantirishdao’zaksinitopadi.

Olimpiyamadaniyatiningmuloqotqilishqadriyatlarisportnimuloqotvositasi, xalqlaro’rtasidagio’zaromunosabatlarsifatidayorqinnamoyonqiladi, buo’znavbatida, sportfaoliyatiningbaynalmilalliginiaksettiradi. Sporttilinitarjimaqilishshartemas, uhammagatushunarlivaosondir.

Demak, olimpiyamadaniyati — buOlimpiyaxartiyasig’oyalari, olimpizmfalsafasigamosbo’lgan, insontomonidanto’planganbilimlar, me’yorlar, qadriyatlar, xattiharakatnamunalariningyig’indisidir. Uningasosidainsonturmushtarzivashaxsningyashashusulishakllanadi.

Ushbubilimlarta’limvatarbiyaorqaliberiladi. Jismoniysifatlarvaharakatmalakalarihamdako’nikmalarinishakllantirishgaqaratilganan’anaviyjismoniytarbiyaorqaliolimpiyata’limivatarbiyasivazifalarinihalqilishjudamurakkabdir. Buninguchunyanginazariyyondashishlarniishlabchiqishzarur. Bundapedagogikjarayonninginsonparvarlikmohiyatigakattae’tiborqaratishlozim.

Pedagogikjarayonmazmuniquyidagilarnio’zichsgaolishishart:

— Olimpiyao’yinlari, olimpiyaharakatitarixi, olimpizmninggumanistikg’oyalarivaqadriyatlarito’g’risidagibilimlarnishakllantirishjarayoni;

— sportgabo’lganqiziqish, sportmashg’ulotlarigabo’lgantalab, sportdaginatijaga, musobaqalardag’alabagaerishishigabo’lganintilishnishakllantirishxarayoni;

— bolalar, yoshlarni (aholini) turliyo’nalishdagi (sog’lomlashtirish, sport, damolish) jismoniytarbiyasportfaoliyatigajalbqilish.

Olimpiyatarbiyasijarayonininginnovatsiyaligi, jismoniytarbiyadanfarqpiravishda, uningbutunligihamdaintegrativligi, sportmalakalarihamdako’nikmalarinishakllantirishjarayonidasportfaoliyatiningmadaniypotensialiniegallashningustuvorligidaniborat.

Ma’naviytarbiyamasalalariga yetarlichae’tiborQaratmasliksportchilardamanmanlik, ochko’zlik, molparastlikkabisalbiysifatlariningshakllanishigaolibkeladi.

Insonparvarlikg’oyalarigaasoslanganolimpiyatarbiyasisportchilardayuksakma’naviyqadriyatlar, jamiyatdazarurbo’lganko’rsatmalarhamdasportfaoliyatibilanshug’ullanishsabablarinitarbiyalashgayordamberadi.

Olimpiyatarbiyasidanafaqattarixiysanalar, faktlar, olimpiyarekordlariraqamlarinieslabqolishorqalibilimlarniegallashga, balkiyoshlarnisportfaoliyatigafaoljalbqilish, ulardashaxsiysportrekordlarinio’rnatishgabo’lganintilishnirivojlantirish, birinchinavbatda, o’zustidang’alabaqozonishgao’rgatishzarur.

Olimpiyatarbiyasigabundayyondashishyuksakmadaniyat, tafakqurgaegabo’lgan, ya’nihartomonlamarivojlanganshaxslarbilansportchilarqatorinito’ldirishgaimkonberadi.