Narzulla Jo„rayev O„zbekiston tarixi

«biz 
endi o„z-o„zini boshqaruv usulini keng joriy qilamiz. Mahalla, qishloqqacha 
o„zini o„zi boshqarishi, mustaqil bo„lishi zarur. Bu beboshlik, bo„ysunmaslik 
degani emas. Bunda har qanday rahbar... xalq oldida, yurt oldida mas‟ul va 
javobgardir, degan qoidadan kelib chiqishi shart»
, – deb uqtirdi. Bunday 
ko„rsatma respublikada amalga oshiriladigan kadrlar siyosati uchun asos qilib olindi, 
qator chora-tadbirlar ko„rildi.
Mamlakatda eng avvalo, quyi boshqaruv organlari kadrlarini davr talabiga mos 
darajada mustahkamlashga kirishildi. Chunki 1980-yillar oxirlarida sobiq markazning 
safsata aralash ko„rsatmalari va tavsiyalari bilan boshqaruv tizimida boshboshdoqlik 
yuzaga kelgan edi. O„shanda ko„p yillik partiya hukmronligi yoniga sho„rolar, ya‟ni 
Kengashlar hukmronligi qo„shildi. Ular esa ayni paytda xalq deputatlari ijroiya 
qo„mitalari vazifasini ham bajara boshladi. Shu bilan birga, hokimiyat tarkibida 
ijroiya qo„mitalar ham saqlab qolindi. Natijada qo„sh hokimiyatchilik yuzaga keldi. 
Bu ma‟lum darajada bozor iqtisodiyotiga o„tish jarayonida boshqaruvda bir-birini 
takrorlash, ayni chog„da bir-biriga xalaqit berish kabi illatlarni keltirib chiqardi. 
Boshqacha qilib aytganda joylarda boshqaruvchi ko„p bo„lib, javobgar shaxs, 
mas‟uliyatni o„z bo„yniga oladigan rahbar kadr topilmay qoldi. 
Bu hol tabiiy ravishda joylarda hokimlik boshqaruvini tashkil qilishni talab qila 
boshladi. Shuning uchun 1994-yil 4-yanvarda O„zbekiston Respublikasi Oliy 
Kengashi to„qqizinchi sessiyasida «O„zbekiston respublikasining mahalliy hokimiyat 
idoralarini qayta tashkil etish to„g„risida» qonun qabul qilindi. 
Oliy Kengash «Iqtisodiyotni bozor munosabatlariga o„tkazish sharoitida ijroiya 
hokimiyatini mustahkamlash zarurligi munosabati bilan: 
1. O„zbekiston Respublikasining viloyatlari, tumanlari va shaharlarida vakillik 
hokimiyatiga hamda ijroiya-boshqaruv hokimiyatiga boshchilik qiladigan hokimlar 
lavozimi ta‟sis etilsin: 
2. Belgilab qo„yilsinki: 

---

124 
– viloyatlarning hokimlari, O„zbekiston Respublikasining Prezidentiga va Xalq 
deputatlari tegishli kengashlariga hisob beradilar. Prezidentning joylardagi rasmiy 
vakillari bo„ladilar. O„zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadilar va 
lavozimidan ozod qilinadilar. Hamda shundan so„ng tegishli xalq deputatlari 
kengashlari tomonidan tasdiqlanadilar; 
– tumanlar va shaharlarning (Toshkent shahri bundan mustasno) hokimlari tegishli 
viloyat hokimi tomonidan tayinlanib, xalq deputatlari tegishli tuman, shahar kengashi 
tomonidan tasdiqlanadilar», – degan mazmunda qaror qabul qildi. 
Shuningdek, ushbu hujjatda hokimlar boshchiligida xalq deputatlari viloyat, 
shahar, tuman Kengashlari mahalliy ahamiyatga molik barcha masalalarni 
umumdavlat manfaatlariga mos tarzda, Kengash hududida yashayotgan fuqarolarning 
manfaatlaridan kelib chiqqan holda hal qiladilar. O„zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Farmonlarini, yuqori davlat idoralarining qarorlarini amalga oshiradilar, – deyiladi. 
Shundan keyin, qonun talablari asosida joylarda viloyat, shahar va tuman 
hokimlarini tanlash, tayinlash ishini amalga oshirish uchun tashkilotchilik ishlari 
amalga oshirildi. Avvalo bo„lajak yangi hokimlarning bilim darajasi, tashkilotchilik 
va tadbirkorlik fazilatlari, xalq ichida obro„-e‟tiborga ega bo„lish, ishni uddaburonlik 
bilan olib borish fazilatlari hisobga olindi. Shu ma‟noda Prezident devoni, Vazirlar 
Mahkamasining mas‟ul xodimlari, viloyatlarda, shahar va tumanlarda deputatlar va 
mahalliy faollar bilan jonli, oshkora suhbat, maslahatlashuv olib bordilar.
Hokimlarning ko„pchiligi rahbarlik ishida va katta hayot tajribasiga ega kishilarni 
tashkil qilar edi. Ayni paytda hokimlar safiga yangi kuchlar ham kelib qo„shildi. 
Masalan, 50 dan ortiq hokimlar birinchi marta tuman va shahar rahbarligiga kelgan 
kishilar edilar. Ular respublikada yashovchi turli millatlarning vakillari edi. Jumladan 
7 millat vakili hokim – ya‟ni birinchi rahbar qilib tasdiqlandi. 
Yangi sharoitda rahbarlik lavozimlariga ko„plab yangi, yosh kadrlar qo„shildi. Bu 
hol mustaqillik sharoitida rahbarlikning yangicha ish uslubini ularga o„rgatishni 
taqozo qila boshladi. Shu maqsadda 1992-yil 3-aprelda Toshkentda viloyat, shahar va 
tuman hokimlari bilan O„zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning birinchi 
uchrashuvi bo„ldi. Ushbu uchrashuvda mustaqillik qo„lga kiritilgandan keyingi 
davrdagi dastlabki yutuqlar, kadrlar siyosatining shakllanishi va uning strategiyasi 
atroflicha tahlil qilindi. Mavjud kamchiliklar va galdagi vazifalar ko„rib chiqildi. 
Chunki, ayrim joylarda avvalgi partiya va sovet tashkilotlaridagi eskicha uslubdan 
hamon voz kechilmagan edi. Masalan, fuqarolar bilan ishlash, ularning talab va 
istaklarini qondirish borasida joylarda jiddiy nuqsonlarga yo„l qo„yilayotgani 
uchrashuvda tashvish bilan qayd qilindi. Masalan, 1992-yilning yanvar – mart 
oylarida mamlakat Prezidenti qabuliga 5000 ga yaqin kishi murojaat qilgani, bu 
avvalgi yilga nisbatan ancha ko„p ekanligi aytildi. Eng ko„p shikoyat va arizalar bilan 
murojaat qiluvchilar Samarqand, Toshkent, Qashqadaryo va Farg„ona viloyatlari 
fuqarolari edi. Xatlar mazmunini o„rganish Prezidentning nomiga kelgan umumiy 
shikoyat va arizalarining 80 foizini joylarning o„zida hal qilish mumkinligini 
ko„rsatdi. 

---

125 
Masalan, Xorazm viloyatining Hazorasp tumanidan yo„llangan xatda bir guruh 
o„qituvchilar 1989-yildan buyon yer uchastkasi olisholmayotganligi haqida 
Prezidentga shikoyat qilingan. Bu masala tuman va viloyat rahbarlari huzurida hal 
bo„lmagan. Oqibatda Prezident devoni aralashuvi bilan masala ijobiy hal qilindi. 
Ikkinchi jahon urushining nogironi farg„onalik M.Yo„ldoshev uy-joy sharoitini 
yaxshilash yuzasidan 1991-yil oxirida Prezidentga xat bilan murojaat qiladi. Biroq, 
Farg„ona viloyati ijroiya qo„mitasi bu masalaga mas‟uliyatsizlik bilan qarab 
«arizachining urush nogironi ekanligini inobatga olib tegishli hujjatlar bilan yashash 
joyidan imtiyozli navbatga olinishi taklif qilindi», degan mazmunda javob xati 
yo„llagan. Vaholanki, M.Yo„ldoshev 1988-yildan buyon imtiyozli navbatda turgan. 
Ushbu ikki misol jamiyatda tub yangilanish jarayoni boshlanganiga qaramasdan, 
joylardagi hokimliklarda fuqarolarning talab va ehtiyojlariga e‟tiborsizlik bilan 
qaralayotganini ko„rsatadi. Boshqaruv shakli o„zgarsa-da, eski uslub o„zgarmagani, 
bu natijada mahalliy hokimiyat tasarrufiga tegishli bo„lgan ko„pdan-ko„p masalalar 
idorama-idora o„tib yurishiga olib kelmoqda edi. Bunday uslubdan yangi sharoitda 
mutlaqo voz kechish yangi jamiyatning qat‟iy talabi ekanligi ko„rsatib o„tildi. 
Uchrashuvda Prezident I.A.Karimov qanday tamoyillar va talablar asosida kadrlar 
tanlash lozimligi haqida fikr yuritib, quyidagi holatlarga alohida urg„u berdi: