Narzulla Jo„rayev O„zbekiston tarixi

«Mamlakatda bugun mavjud bo„lgan keskin qarama-
qarshilik vaziyati bir kunda paydo bo„lgani yo„q. Novo-Ogorevoda Ittifoq 
shartnomasi ustida ish olib borilayotgan bir paytda SSSR Oliy Kengashining 
rahbarlari pozitsiyasi ma‟lum bo„ldi. 
Ular har xil siyosiy niqoblar ostida davlatni, markaziy boshqaruvni eski 
holicha saqlab qolishga, Ittifoq shartnomasini tayyorlash va imzolashda esa 
Ittifoq Oliy Kengashiga eng oliy, ya‟ni hal qiluvchi huquqlar berilishiga harakat 
qildilar. Jumhuriyatlar o„zlari xohlagan vakolatlarini Ittifoqqa emas, balki 
Ittifoq xohlagan vakolatlarini jumhuriyatlarga berar emish. Biz esa Ittifoqni 
faqat uning tarkibiga kiruvchi davlatlarning to„liq mustaqilligi va teng 
huquqliligi bilan yangilash mumkin, degan fikrda qat‟iy turdik. Asosiy 
kelishmovchilik ana shundan iborat edi».
Sobiq Markazni kuchaytirish, hokimiyatni yana markazda to„plash tarafdorlari o„z 
maqsadlarini amalga oshirish uchun ommaviy axborot vositalari va sessiya 
minbarlaridan keng foydalandilar. Masalan, akademik V.Kudryavsev «Pravda» 
gazetasida «Suverenitet haqida Deklaratsiyalar va Ittifoq Shartnomasi» deb 
nomlangan maqola bilan chiqib, Ittifoqni respublikalar suverenitetini toraytirish 
hisobiga yangi Ittifoq Shartnomasi tuzish g„oyasini ilgari suradi. Jumladan, uning 
fikricha: «Markaz ixtiyorida mamlakatni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirishni 
belgilash, moliya, bank, bojxona tizimini nazorat qilish huquqlari qolishi kerak. 
Umumittifoq qonunlari respublikalar qonunlaridan ustun turmog„i lozim». Bunday 
qarashlar I.A.Karimov boshchiligida O„zbekistonda vujudga kelayotgan siyosiy 
tamoyillarga mos kelmas edi. O„zbekistonning yetakchi olimlari V.Kudryavsevning 
milliy respublikalar suverenitetini cheklash g„oyasiga qarama-qarshi mamlakatda 
milliy masalani hal qilishning uch oqilona yo„li, ya‟ni demokratiyalashtirish, 
desentralizatsiya, deideologizatsiyani amalga oshirishni taklif qildilar. 
Biroq, markazni kuchaytirish tarafdorlari boshqa usullardan: namoyishlar 
o„tkazish, mitinglar tashkil qilish, hatto, g„ayri konstitutsion yo„llar bilan davlat 
to„ntarishi qilish bilan bo„lsa-da, barcha huquqni Markazda to„plash, avvalgi 
buyruqbozlik usulini qaror toptirishga harakat qilaverdilar. 
1991-yil 19 – 21 avgustida Moskvada davlat to„ntarishi qilishga urinib ko„rildi. 
Ularning maqsadlari Ittifoq hududida yashovchi barcha xalqlarning mustaqillikni 
qo„lga kiritishlariga, o„z taqdirlarini o„zlari hal qilishlariga yo„l qo„ymaslik edi. 
Shuni ham aytish kerakki, to„ntarishni uyushtirgan kishilar mamlakatda yuz bergan 
boshboshdoqlik va parokandalik cho„qqisiga chiqqan bir paytdan foydalanib 
qolmoqchi bo„lishdi. Ammo qayta qurish yillarida ko„zi ochilgan xalqni endi eski 
tuzum doirasiga kiritishga, unga eskicha buyruqbozlik qilishga urinish behuda edi. 

---

30 
Butun mamlakat uchun fojiali bo„lgan o„sha kunlarda O„zbekiston rahbariyati 
korxona va xo„jaliklarning rahbarlari xalq saylagan deputatlar, barcha sofdil kishilar, 
xalqni sabr-toqat va osoyishtalikka da‟vat qildilar. Ular barqaror ijtimoiy-siyosiy 
vaziyatni saqlash, jumhuriyat hududida favqulodda holat joriy etilishiga yo„l 
qo„ymaslik, Konstitutsiyaga qarshi davlat to„ntarishini qo„llab-quvvatlash yo„lidagi 
ig„vogarona harakatlarga uchmaslik uchun o„zlarining butun imkoniyatlaridan 
foydalandilar. 
Faollar bilan uchrashuvlarda, O„zbekistonning davlat mustaqilligi to„g„risidagi 
Deklaratsiya va konstitutsion tuzum qoidalariga rioya qilinajagi aytildi. Xalqqa 
markazdan har qanday ko„rsatmalar, turli va‟dalar berilishi, dag„dag„alar qilinishiga 
qaramay, respublika o„z siyosiy yo„lidan qaytmasligi aytildi. 
O„zbekiston Prezidenti I.A.Karimov Hindiston safaridan qaytgani hamonoq – 19-
avgust kuni kechqurun respublika rahbarlari va Toshkent shahri faollari bilan 
uchrashib, qat‟iy tarzda O„zbekiston nuqtayi nazarini ma‟lum qildi. Respublika 
rahbariyati: