Намуна (Образец)

Nazorat savollari 
1.Korporativ nizo tushunchasi. 
2.Korporativ nizolar sabablari va qatnashchilari. 

---

252 
3.Korporativ nizolarning vujudga kelish sabablari. 
4.Menejment va aksiyadorlar nizosi. 
5.Korporativ nizo turlari. 
6.Korporatsiya tomonidan aksiyadorlar huquqlarining buzilishiga olib keladigan 
asosiy sabalar. 
7.Hamkorlikda bo’lmagan qo’shilishlardan himoya qilish usullari. 
8.Korporativ nizolarni tartibga solish usullari. 
9.Aksiyadorlar huquqini himoya qilish tizimidagi qarama-qarshi yondashuvlar.
 
 

---

253 
22-MAVZU. KORPORATIV BOSHQARUV SAMARADORLIGINI 
BAHOLASH 
 
22.1. Korporativ boshqaruv modellarini joriy qilishning 
iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi
Biz yuqorida bir necha bor takrorlab o‘tdikki, tegishli tarzdagi korporativ 
boshqaruv butun biznes-jarayonlar majmunini optimallashtiradi va natijada 
kompaniya foydasini oshirishga xizmat qiladi. Ko‘plab kichik va yirik 
kompaniyalar 
uchun 
korporativ 
boshqaruv 
modellari 
zaruriy 
ehtiyoj 
hisoblanmaydi. Ularning korporativ boshqaruv sohasidagi birlamchi vazifasi 
amaldagi qonunchilikka rioya qilinishini yaxshilash hisoblanadi. Aytib o‘tish 
kerakki, korporativ xulq-atvor Kodeksida bayon qilingan modellarni joriy qilish 
korxonalar tomonidan aksiyadorlik jamiyati boshqaruv organlari ishini 
ta’minlovchi va nazorat qiluvchi qator qo‘mitalar tashkil qilishni, xodimlar shtati 
ro‘yxatiga direktorlar Kengashi va uning qo‘mitalari faoliyatiga ko‘maklashuvchi 
korporativ kotib lavozimini kiritishni, direktorlar Kengashi tarkibiga mustaqil 
direktorlar kiritishni va h.k.ni talab qiladi. SHu sababli hamma korxonalar ham bu 
modellarni xuddi yirik kompaniyalar kabi miqyosda joriy qila olmaydi. Kichik 
kompaniyalar uchun bunday xarajatlar iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas, 
chunki xizmat ko‘rsatish xarajatlari kodeksda joriy qilish talab qilingan boshqaruv 
organlari faoliyatidan olinadigan daromad miqdoridan solishtirib bo‘lmaydigan 
darajada baland. 
Yirik korporatsiyalar modellarni joriy qilishdan shuning uchun ham ko‘proq 
manfaatdorki, ular birjalarda joylashtiriladigan qimmatli qog‘ozlar hisobiga 
moliyalashtiriladi va tashqi investorlarni jalb qiladi, kompaniyalar esa to‘g‘ridan-
to‘g‘ri investorlarni qidiradi yoki banklar tomonidan kreditlanadi. Bunday 
kompaniyalarda korporativ boshqaruv o‘ziga xosliklari baribir mavjud, ya’ni 
kompaniya ta’sischilari tezkor boshqaruvda ishtirok etadi va mulkning bir erda 
to‘planishidan manfaatdor bo‘ladi.

---

254 
Taraqqiy etgan mamlakatlarda faoliyat yuritayotgan kompaniyalarda 
korporativ boshqaruv amaliyoti va uni joriy qilish darajasi xuddi shunday farqlarni 
ko‘rsatmoqda. SHunday qilib, aytib o‘tish joizki, korporativ boshqaruv modellarini 
joriy qilishning iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi faqat faoliyat miqyosini 
kengaytirayotgan, nisbatan yirik kompaniyalarda mavjud. Biroq bozor 
mexanizmining, raqobatning rivojlanishi, yangi investorlarni izlab topish 
kompaniyani ichki o‘sishga, demak, o‘zi bilan bir xillar orasida mos ravishda 
faoliyat yuritishga rag‘batlantiruvchi tashqi omillar hisoblanadi. Lekin shunga 
qaramay, modellarni joriy qilish muammolari joriy qilib bo‘lingan korporativ 
boshqaruv modellariga amal qilish muammolarining ostida qolib ketadi va davlat, 
davlatlararo va transmilliy maqomga ega bo‘lgan yirik korporatsiyalar kundalik 
amaliyotda joriy qilingan modellarga rioya qilishda qator qiyinchiliklarga duch 
kelmoqda. Korporativ boshqaruv tegishli amaliyotini ishlab chiqish uchun o‘ziga 
xos kurash korporativ boshqaruvning ayrim mezonlari bo‘yicha ham, kompaniya 
faoliyati umumiy samaradorligi bo‘yicha ham yirik kompaniyalar reytingini 
tuzishda o‘z aksini topadi.