Намуна (Образец)

 

---

241 
20.2.1-rasm. Kompaniyaning biznes-modelining bazali sxemasi
Biznes-modelning bazali sxemasidagi modellar quyidagi xarakteristikalarga 
ega: 

kompaniya maqsadga yo‘naltirilgan modelni qo‘llaganda quyidagi 
savollarga javob beradi: kompaniya nima uchun aynan ushbu biznes bilan 
shug‘ullanmoqda? Ushbu model orqali raqobatbardoshlikka erishish uchun qanday 
maqsad va strategiyalarni tatbiq etadi? 

tashkiliy-funksional model qo‘llanilganda quyidagi savollarga javob 
mavjud: kompaniyada nima va qanday amalga oshirilmoqda? 

jarayonli model qo‘llanilganda quyidagi savollarga javob beriladi:
kim, 
nima uchun, qanday, kimga? 
BM missiyasi 
Maqsad 
Strategiyalar 
Maqsadga yoʻnaltirilgan model
(strategik) 
Struktura 
Jarayonlar 
funksiyalar 
materiallar 
hujjatlar 
bizneslar 
 
Tashkiliy-
funksional model 
 
Funksional-
texnologik model 
Jarayonli model 
Miqdoriy model 
Qoʻshimcha 
xarajatlar 
byudjeti 
Qoʻshimcha 
xarajatlar
byudjeti
Ma’lumotning struktura modeli 
TASHQI MUHIT 

---

242 

miqdoriy model qo‘llanilganda quyidagi savollarga javob beriladi: 
korxona faoliyati davomida qancha resur kerak bo‘ladi? 

ma’lumotlarning struktura modeli. Ushbu model hujjatlarning tarkibi va 
tuzishilishini, hisob ro‘yxatlarini, hisobotni aniqlaydi, axborot tizimining 
ma’lumotlar bazasiga ularni kiritadi. Mazkur model quyidagi savollarga javob 
beradi: kompaniya va tashqi muhit obyektlari qanday tartib (reglament)ni 
tasvirlaydi? 
Biznes-model korxona faoliyatini ochiq tizim sifatida rasmiy, aniq, to‘liq va 
batafsil tavsiflanishini ta’minlaydi. Kompaniyaning biznes-modeli quyidagi 
elementlardan shakllantiriladi:
1.
Biznes-modelning maqsadi. Korxonaning biznesining maqsadi – qiymat 
yaratishdan iborat bo‘lib, bunda barcha ko‘rsatkichlar biznes qiymatining asosiy 
omillariga asoslangan bo‘ladi. Korporativ boshqaruvdagi biznes ko‘rsatkichlar esa 
funksional 
qiymatni 
aks 
ettirishi 
lozim. 
Biznes-model 
korxonani 
raqobatbardoshlikka yo‘naltiruvchi strategiyalar asosida faoliyat ko‘rsatishini 
ta’minlaydi.
2.
Korxonaning 
funksional
 
vazifalari. 
Biznes-modeldagi 
funksional 
vazifalarda faoliyatda ishtirok etuvchi aksionerlar, korxona xodimlari, investorlar 
va boshqa shaxslarning aniq bajarilishi lozim bo‘lgan vazifalar belgilanadi.
3.
Korxonaning 
funksional-texnologik 
modeli. 
Funksional-texnologik 
modelda esa ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish faoliyatini amalga oshirish 
jarayonlari rejalashtiriladi.
4.
Miqdoriy 
model. 
Miqdoriy 
modelda 
esa 
barcha 
jarayonlarni 
moliyalashtirish manbalari va miqdorlari, sarf-xarajat me’yorlari belgilanadi.
5.
Ma’lumotlarning strukturaviy modeli. Ma’lumotlarning strukturaviy 
modeli biznes-modelning samarali amalga oshirilishi ta’minlovchi element 
hisoblanib, uning asosida barcha jarayonlarning tahliliy ma’lumotlari va hisobotlari 
tayyorlanadi. Kompaniyaning axborot struktuviy modeli aksiyadorlar uchun 
zaruriy moliyaviy hisobotlarni va faoliyatning istiqbolli moliyaviy rejalarini aks 
ettiruvchi taqdimotlarni tayyorlashda eng zaruriy elementdir. Bu bo‘yicha 

---

243 
korxonaning Kengash a’zolari yoki menejerlari “manfaatdor shaxslar” 
(aksiyadorlar yoki investorlar)ni jalb etish hajmini oshirishi uchun istiqbolli 
moliyaviy natijalarga aks ettiruvchi aniq va shaffof raqamlarda amalga 
oshiriladigan faoliyatni taqdim eta olishi kerak.
Demak, biznes-model korxonadagi biznes muhitini shakllantirishda aniqlik, 
tezkorlik, raqobatbardoshlik, jahon miqyosida rivojlanishiga imkoniyat yaratib 
beradi. SHuningdek, samarali biznes model orqali korporativ boshqaruvni qo‘llash 
asosida faoliyat ko‘rsatuvchi korxonalarda jalb etilayotgan aksiyalarning moliyaviy 
samaradorligini ko‘tarishga katta imkoniyat yaratib beradi.