|
Melanxolik. G‘amgin, tashvishli, qo‘rqoq, yuvosh, mulohaza yuritishga moyil, kelajakka ishonchi yo‘q. Umidsiz, og‘ir, vazmin, bosiq. Muloqotga kirishimli emas, indamas kishilar bo‘ladi.
Xolerik. Sezgir, tinib-tinchimas, agressiv (o‘zgalarga hukm o‘tkazuvchi) shaxs. Ta’sirchan, o‘zgaruvchan, umid-ishonchli, harakatchan kishilar. Flegmatik. Passiv (sust), ehtiyotkor, mulohaza yurituvchan, aqlli, o‘ylab ish qiladi, tinchlikni, osoyishtalikni sevadi. Boshqaruvchan, ishonuvchan, nazorat qiluvchan, vazmin, bir tekisda harakat qiladigan, xotirjam kishilar bo‘ladilar.Sangvinik. Muloqotga kirishuvchan, sergap, rahmdil, ko‘ngilchan, dadil harakat qiladi. Xushchaqchaq, lekin ko‘pchilikni va shovqinni yoqtirmaydi. Hamma joyda sardor (lider) bo‘lishga, o‘zini ko‘rsatishga harakat qiladigan kishilardir. Nevrotik24
Mavzu yuzasidan savollar:
1.Bolalarga tavsifnoma berishda nimalarga ahamiyat berish kerak
2.Bolaga tarbiya berishda bola temperamentining qanday xususiyatlariga e’tibor berish kerak
3.Xolerik tipli bolalar qanday bo’lishadi
45-mavzu: Xarakter. Bolalar xarakter xislatlarining o’ziga xosligi
Reja:
Xarakter haqida umumiy tushuncha
K.Yungning xarakter tipini aniqlash metodikasini o’tkazish
Bolalar xarakter xislatlarining o’ziga xosligi
Tayanch tushunchalar:Xarakter haqida umumiy tushuncha. Xarakterning fiziologik asoslari. Xarakterda munosabatning ifodalanishi. K.Yungning xarakter tipini aniqlash metodikasini o’tkazish. Bolalar xarakter hislatlarining o`ziga xosligi.Bolalardagi ijobiy, salbiy, axloqiy xarakter hislatlarining o`ziga xosligi. Xarakterni tarbiyalash, o’z xarakteri ustida ishlash.
Xarakter. Xarakter haqida umumiy tushuncha Kishi jamiyatda yashab, biror faoliyat bilan shug‘ullanarekan, o‘zini shaxs sifatida namoyon qiladi, o‘zining atrofmuhitga,odamlarga, o‘z ishiga va o‘z-o‘ziga munosabatiniifodalaydi. Ba’zan ana shu munosabatning ko‘rinishlari odatdantashqari, tasodifiy xarakterga ega bo‘lishi mumkin. Masalan,maktab o‘quvchisi o‘z o‘rtoqlari uchun kutilmagandaarzimagannarsadan jahli chiqib ketadi. O‘rtoqlari uningbuxulqidan taajjublanadilar, chunki odatda bu bola yuvosh,xushmuomala edi. Uning uchun qo‘pollik tipik hodisa emasedi. Boshqa bir o‘quvchi ko‘pincha atrofdagilar bilan keskin vaqo‘pol muomalada bo‘ladi. Bu narsa uning uchun tipik barqaror,bir necha marta takrorlangan xususiyat bo‘lib, bu uni shaxssifatida xarakterlab beradi. Shuning uchun ham mazkur xususiyatniuning xarakteriga xos xususiyatlardan biri deb hisoblashmumkin. Jamiyat a’zosi, kishining voqelikka munosabatida vujudga keladigan va uning xulq-atvori hamda harakatlarida ta’sir qoldiradigan muhim, barqaror psixik xususiyatlarning majmuixarakter (yunon. charaktir – belgi, nishon, xislat) deyiladi. Ba’zan «xarakter» degan so‘z bilan iroda kuchini, qat’iylikni yoki boshqa kishilar bilan muomala qilgandagi keskinlikni ifodalaydilar, «xarakterli kishi» deydilar. Aksincha irodasi zaif kishini «xaraktersiz kishi» deb ataydilar. Ilmiy nuqtayi nazardan qaraganda, bu ta’riflar noto‘g‘ridir, chunki «xaraktersiz» kishida ham xarakter bor. Xarakter hamisha shaxsning o‘ziga xos sifatlarini (nisbatan juda oz mustasnolar bilan) belgilab beradi. Shuning uchun ham xarakter kishining biror hayotiy vaziyatda o‘zini qanday tutishini oldindan ko‘rish imkonini beradi. Xarakterdagi ko‘p narsa kishining dunyoqarashiga, uning e’tiqodiga va ideallariga,ijtimoiy ahvoliga, atrofdagi muhitning ta’siriga bog‘liq bo‘ladi. Turli ijtimoiy guruhlarga mansub kishilarning xarakterlaridagi farqlarning sababi ana shundadir. Xarakter shaxsning individual xususiyatidir. Xarakterlari mutlaqo bir xil ikki kishini topib bo‘lmaydi, lekin ayrim kishilarning xarakteridagi ko‘p narsalar bir guruh kishilar uchun yoki hatto butun jamiyat uchun tipik bo‘lishi mumkin. Ma’lumki xarakter to‘g‘risida faqat yetakchi, asosiy xususiyatlarga qarab fikr yuritish mumkinligi, bu xususiyatlar muayyan shaxsning kim ekanligini hamma narsadan ko‘ra ko‘proq belgilab beradi. Shuning uchun ham yozuvchilar o‘z qahramonlarini ta’riflar ekanlar, ularning asosiy, tipik xususiyatlarini ko‘rsatishga intiladilar. Kishi faoliyatida qanday psixik jarayonlar ustun turishiga qarab xarakter xususiyatlarini intellektual, emotsional va iroda xususiyatlariga ajratish mumkin.
Xarakterning fiziologik asoslari Ma’lumki nerv sistemasining tipi oliy nerv faoliyatiningtug‘ma xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Biroq kishining fiziologik tabiati doimiy bo‘lib qolmaydi. I.P. Pavlov nerv sistemasining tipi (temperament) va xarakterning bir-biriga munosabati haqida gapirib bunday deb yozgan edi: «Tip hayvon nerv faoliyatining, tug‘ma organizmning konstitutsiyaga bog‘liq turi genotikdir, lekin hayvon tug‘ilgan kunidan boshlab atrofdagi sharoitning xilma-xil ta’siriga uchrashi, shu ta’sirlarga faoliyat bilan, ko‘pincha butun umr mustahkam bo‘lib qoladigan faoliyat bilan, muqarrar suratda javob berishi lozimligi sababli hayvonning mavjud nerv faoliyati tipining xususiyatlari va tashqimuhit taqozo qilgan o‘zgarishlar qorishmasidan, fenotipdan, xarakterdan iboratdir».Garchi I.P. Pavlov hayvonlar to‘grisida gapirgan bo‘lsa ham, muhitning bu xil ta’sirlarini odam ham his qiladi. Shuni esda tutish kerak-ki kishi nerv faoliyatining shakllanishiga faqat I signal sistemasigina emas, balki II signal sistemasi ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Shunday qilib, garchi nerv sistemasining tug‘ma tipi temperament xarakterning asosi bo‘lsa ham biroq uni muvaqqat nerv aloqalariga va ularning murakkab sistemalariga xos xususiyatlar belgilab beradiki, ularga inson o‘z hayoti va faoliyati jarayonida ega bo‘ladi. Tuyg‘ularning paydo bo‘lishi, psixik jarayonlar hamda harakatlarning o‘tish tezligi asosan temperamentgabog‘liq bo‘lib bu albatta kishining xarakterida aks etadi. Oqibat natijada tug‘ma sifatlar emas, balki ijtimoiy sharoit, ya’ni muhitning ta’siri, kishining u yoki bu xarakteriga egabo‘lishining asosiy sababi hisoblanadi.
Xarakterda munosabatning ifodalanishi Kishining atrofdagi voqelikka munosabati nuqtayi nazaridanxarakter xususiyatlarini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:
1. Shaxsning jamoadagi boshqa kishilarga munosabatini ifodalovchi xususiyatlar: mehribonlik, saxiylik, samimiylik, hurmat-ehtirom, talabchanlik kabilar. Pismiqlik, takabburlik, beparvolik, toshbag‘irlik, ichidan pishganlik, dag‘allik kishilarga nafrat bilan qarash kabi qarama-qarshi xususiyatlar bo‘ladi.
2. Shaxsning mehnatga, o‘z ishiga munosabatini ifodalovchi xususiyatlar: mehnatsevarlik, dangasalik, vijdonlilik, mas’uliyatlik va aksi.
3. Kishining narsalarga munosabatini xarakterlovchi xususiyatlar: ozodalik, tejamkorlik, sarishtalik va aksi.
4. Shaxsning o‘z-o‘ziga munosabatini aks ettiruvchi xususiyatlar: o‘z qadr-qimmatini bilish tuyg‘usi, kamtarlik, mag‘rurlik, uyatchanlik, jizzakilik, xudbinlik, egotsentrizm (o‘z-o‘zini hamisha o‘z diqqat markazida tutish) va h.k.
Do'stlaringiz bilan baham: |
