17.2-jadval
Kredit uyushmalari bilan banklar o`rtasidagi asosiy farq
|
Banklar
|
Kredit uyushmalari
|
|
|
|
Kredit uyushmasi xizmat
|
|
|
Odatda banklar badavlat
|
ko`rsatadigan jamoa aholisiga
|
1.Mulkga egalik huquqi
|
|
shaxslarga yoki
korporatsiyalarga qarashli bo`ladi va ijtimoiy bozorda xizmatlar taqdim etadi. Mulk
|
tegishli bo`ladi. Mulk huquqi ham xizmat ko`rsatish bozori singari ―tarqoq’. Kredit
uyushmalari faqat o`zining
|
|
|
huquqi aniq belgilangan.
|
ishtirokchilariga xizmat
|
|
|
|
ko`rsatadi.
|
|
Tabiiyki, nazorat jamlangan.
|
|
|
Ovoz huquqi aksiyadorlik
|
Nazorat ―tarqoq’. Pay badalidan
|
2.Nazorat
|
sarmoyasidagi egalik qilish ulushidan kelib chiqib
belgilanadi, bu esa nazoratni bir
|
qat‘i nazar, bir ishtirokchi bir ovozga ega. Ishtirokchilar pay
badalining miqdoridan qat‘i
|
|
nechta yirik aksiyador amalga
|
nazar teng huquqlarga ega.
|
|
oshirishiga yo`l qo`yadi.
|
|
36
|
|
|
|
|
Ishtirokchilarga xizmat
|
|
|
ko`rsatish faoliyat
|
|
|
samaradorligining asosiy mezoni
|
|
|
hisoblanadi. Foyda olish
|
|
|
ishtirokchilar mablag`lari
|
|
|
(jamg`armalar va pay badallari)
|
|
Bozor raqobati sharoitida
|
bo`yicha operatsion xarajatlarni
|
|
aksiyadorlik sarmoyasiga
|
qoplash, ssuda zararlarini
|
|
qilingan investitsiyalardan
|
qoplash va institutsional
|
|
kelgan foyda samarali xizmat
|
sarmoyani oshirishga zaxiralar
|
|
ko`rsatish faoliyatning asosiy
|
barpo etish uchun etarli bo`lgan
|
3.Foyda olish
|
mezoni hisoblanadi. Aksiyadan
|
foydaning real me‘yorini
|
|
kelgan daromad, aksiyaning
|
(inflyasiya stavkasidan yuqori)
|
|
bozor qiymati va dividendlar
|
tayinlash bilan cheklanadi.
|
|
aksiya egasini qondirish uchun
|
Odatda, foydaning belgilangan
|
|
asos bo`lib xizmat qiladi.
|
me‘yori olinishi bilanoq kreditlar
|
|
|
bo`yicha kredit stavkalari
|
|
|
pasaytiriladi va/yoki
|
|
|
jamg`armalar bo`yicha foiz
|
|
|
stavkalari ishtirokchining
|
|
|
farovonligi uchun eng ko`p foyda
|
|
|
olish uchun yo`naltiriladi.
|
|
|
Kredit uyushmalari
|
|
Bankning asosiy maqsadi eng
|
ishtirokchilari – mijozlarining
|
|
ko`p foyda olish hisoblanishi
|
katta qismi etarli darajada
|
|
sababli banklar, odatda, e‘tiborni
|
ta‘minlanmagan va shu sababli
|
|
yirik, qiymat nuqtayi-nazaridan
|
banklar taqdim etadigan
|
|
yanada rentabelli operatsiyalarni
|
moliyaviy xizmatlardan
|
|
amalga oshira oladigan badavlat
|
foydalana olmaydigan
|
4.Bozor qamrovi
|
mijozlarga qaratadi. Banklar
|
shaxslardir. Garchi ular bank
|
sohasi
|
xarajatlari/daromadlari tarkibi
|
mijozlari taalluqli bo`lgan
|
|
ayrim mayda mijozlarga xizmat
|
mijozlar darajasiga mansub
|
|
ko`rsatishni qiyinlashtiradi va
|
bo`lishmasada, barqaror daromad
|
|
ko`pincha yo`qqa chiqaradi.
|
oladilar va shu sababli kreditga
|
|
|
qobiliyatlidirlar.
|
|
Banklar amalga oshiradigan
|
Demokratik qoidalarga
|
|
operatsiyalar miqyosi kredit
|
asoslangan boshqarish kredit
|
|
uyushmalariga qaraganda ancha
|
uyushmalarining ular faoliyatini
|
|
keng va ko`proq turli geografik
|
amalga oshiradigan jamoadan
|
5.Operatsiyalar
|
bozorlarni qoplaydi. Ovoz
|
tashqarida o`sishini cheklaydi,
|
miqyosi
|
huquqi aksiyadorlik sarmoyasida
|
mablag`larni jalb etish banklar
|
|
egalik qilish ulushiga bog`liqligi
|
bilan taqqoslaganda ancha
|
|
sababli banklar ko`p darajada
|
sekinlashgan – odatda
|
|
badavlat mijozlarni jalb eta oladi.
|
ishtirokchilarning institutsional
|
37
|
Bundan tashqari, sarmoya
|
sarmoyaning o`sishiga ulushlari
|
xajmidan kelib chiqib ovoz
|
bilan cheklangan. Biroq, banklar
|
berish huquqi yanada
|
bilan taqqoslaganda, kredit
|
moslashuvchanroq rahbarlik
|
uyushmalari ular xizmat
|
qilishga imkon beradi.
|
ko`rsatadigan jamoa ichidagi
|
|
ancha mustahkam va barqaror
|
|
o`zaro munosabatlar bilan
|
|
farqlanadi.
|
Kredit uyushmalarida boshqaruvning yuqori organi bo`lib uning a‘zolarining umumiy yig`ilishi hisoblanadi. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig`ilishi bir yilda kamida bir marotaba, moliyaviy yil tugaganidan keyin olti oydan kechiktirmay o`tkazilishi kerak. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig`ilishini o`tkazish haqida kamida o`ttiz kun oldin xabar qilinadi. Kredit uyushmasining har bir a‘zosi, ustav fondidagi pay badali miqdoridan qat‘i nazar, umumiy yig`ilish tomonidan qaror qabulqilish paytida bir ovoz huquqiga egadir. Umumiy yig`ilish qarori umumiy yig`ilishda hozir bo`lgan kredit uyushmasi a‘zolarining ko`pchilik ovozi bilan qabulqilinadi. Kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig`ilishi:
ustavga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritadi, ustav fondini ko`paytirish yoki kamaytirishga doir o`zgartishlar bundan mustasno;
daromadning bir qismini kredit uyushmasining a‘zolariga to`lash tartibini tasdiqlaydi;
kredit uyushmasi a‘zolari orasidan kengash, kredit qo`mitasi, taftish komissiyasi a‘zolarini saylaydi, ularning vakolatlarini bekor qiladi;
yillik moliyaviy hisobotni, kengash, ijroiya organi, kredit qo`mitasi va taftish komissiyasining hisobotlarini tasdiqlaydi;
auditorlik tashkilotini va u bilan shartnoma tuzish shartlarini belgilaydi;
kredit uyushmasini tugatish va qayta tashkil etish to`g`risida qaror qabulqiladi.
KU tashkiliy tuzilmasi :
1.Ishtirokchilar Umumiy yig`ilishi
2.Kredit qo`mitasi Kengash Taftish komissiyasi
3.Ijrochi Organ
4.Kredit uyushmasi xodimlari
KU oladigan foydaning bir necha manbalari mavjud:
ishtirokchilarga kredit berish paytida olinadigan foizlar;
KU amalga oshiradigan investisiyalar bo`yisha foizlar;
ba‘zi xizmatlarni taqdim etganlik ushun komission to`lovlar.
Xavfsiz va moliyaviy barqaror institut bo`lishi uchun omonat kredit uyushmasi ishtirokchilarning jamg`armalarini himoya qilish maqsadida operatsiyalarni amalga oshirayotganda har tomonni o`ylab ish tutishi kerak. Butun dunyoda faoliyat ko`rsatayotgan kredit uyushmalarini takomillashtirish kredit uyushmalari faoliyatining samaradorligini ta‘minlaydigan moliyaviy boshqaruv hamda ishki nazorat tizimini barpo etish yo`l i bilan amalga oshirilib, institutning xavfsizligi va barqarorligiga qaratilgan va shunga asosiy e‘tiborni beradi.
38
Ustav fondiga pay badalini kiritgan istalgan yuridik yoki jismoniy shaxs kredit uyushmasining ishtirokchisi bo`la oladi. Unga kredit uyushmasi tomonidan berilgan sertifikat shaxsning kredit uyushmasiga a‘zoligini tasdiqlaydigan hujjat hisoblanadi.
Kredit uyushmasining a‘zosi:
kredit uyushmasi taqdim etadigan xizmatlardan foydalanish;
kredit uyushmasini boshqarishda ishtirok etish;
belgilangan tartibda kredit uyushmasi daromadining bir qismini olish;
ustavga muvofiq kredit uyushmasi faoliyati to`g`risida to`liq va ishonchli axborot olish;
kredit uyushmasidan chiqish;
kredit uyushmasi tugatilgan taqdirda mol-mulkning pay badaliga mutanosib qismini olish huquqiga egadir.
Kredit uyushmasining a‘zolari qonun hujjatlari va ustavga muvofiq boshqa huquqlarga ega bo`la oladilar.
Kredit uyushmasi a‘zolari quyidagi majburiyatlarga ega:
ustavga rioya qilish;
kredit uyushmasi a‘zolarining umumiy yig`ilishi, kredit uyushmasi kengashi, kredit qo`mitasi, taftish komissiyasining qarorlarini bajarish;
olingan kreditlarni o`z vaqtida va to`liq qaytarish;
kredit uyushmasining amaliy obro`-nufuzi va kredit qobiliyatini oshirishga ko`mak berish.
Kredit uyushmasining a‘zolari qonun hujjatlari va ustavga muvofiq boshqa majburiyatlarga ham ega bo`lishlari mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |