Namangan muxandislik-pedagogika

Kuchaytirgichlar. Kuchaytirgichlar elektr yuritmalarni avtomatik boshqarish sxemalarida boshqarish kanalidagi signallar quvvatini oshirish uchun xizmat qiladi. Ularning asosiy ko’rsatkichlari: tok, kuchlanish va quvvat bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti; kirish quvvati; FIK; sezgirligi. Kuchaytirgichlarni elektrik, gidravlik va pnevmatik turlari mavjud. Elektr yuritmalarda asosan elektron kuchaytirgichlardan foydalaniladi.
Datchiklar. Elektr yuritmalarni avtomatik boshqarish tizimlarini asosiy elementlaridan biri datchiklardir. Datchiklarni vazifasi boshqarilayotgan yoki nazorat qilinayotgan parametrlarni (mexanik yoki elektrik) bevosita yoki bilvosita o’lchab, so’ngra bajarish qurilmalariga ularda ishlatilishi qulay bo’lgan turdagi signalga aylantirib beradi. Elektr yuritmalarda tezlik datchigi sifatida taxogeneratorlar, koordinata va siljishni o’lchash datchiklari sifatida sel sinlar, potentsiometrik datchiklari, kuch momenti datchigi va tezlik relesi ishlatiladi.
Boshqaruvchi va formalashtiruvchi elementlar. Bu elementlar sistemaning dinamik xossalarini yaxshilash uchun ishlatiladi. Ularga korrektlovchi passiv va aktiv elementlar, funktsiya o’zgartirgichlar va hisoblash qurilmalari kiradi. Passiv (ichki energiya manbalari bo’lmagan) korrektlash elementlari jumlasiga RC-kontur va stabilizatsiya transformatorlari kiradi (rasm 13-2).
Rasm 13-2. Passiv korrektlovchi elementlar sxemalari.
Differentsial element (rasm 13-2 a) o’tkinchi jarayonni tezlashtiradi.


Chiqish signali (U_ch) kirish signali (U_k) o’zgarishi boshlanish paytida katta bo’ladi va kondensator zaryadlanish jarayonida kamayadi. Integrallovchi element (rasm 13-2 b) aksincha o’tkinchi jarayonni sekinlashtiradi, bunda chiqish signali kirish signali qiymatidan ortib boradi. Stabillovchi transformat or (rasm 13-2 v) faqat U_kva I₁ o’zgarganida U_ch signali hosil bo’ladi. Operatsion kuchaytirgichlar aktiv korrektlovchi elementlar hisoblanadi. Bu kuchaytirgichlar yordamida integrallash, differentsiallash, qo’shish signallar masshtabini o’zgartirish operatsiyalari bajariladi.