Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

raqobat
, 
konkurentsiya
 
- mustaqil tovar ishlab 
chiqaruvchilar (korxonalar) o’rtasida tovarlarni qulay sharoitda ishlab chiqarish va 
3
3
 Язык бизнеса. Терминь Под ред. В.А.Чжена. Т.: ИПК «Шарк», 1995, с.216.10 
8 

---

yaxshi foyda keltiradigan narxda, katta hajmda sotish; umuman bozor iqtisodiyotida o’z 
mavqeini mustahkamlash uchun kurash. Raqobat asosi tovar ishlab chiqaruvchilarning 
mustaqil bo’lishi va o’z manfaati uchun kurash-intilishidan iborat. Raqobat bozor 
iqtisodiyotini harakatlantiruvchi kuchdir, chunki raqobatda g’olib kelish uchun ishlab 
chiqarish xarajatlarini kamaytirish, tovar sifatini oshirish, tovar sotilishini xaridor 
uchun qulaylashtirish zarur, aks holda tovarlarni pullab, katta foyda ko’rib bo’lmaydi. 
Monopoliya raqobatga zid, chunki u tovar ishlab chiqaruvchiga tanho hukmronlikni 
ta’minlab, o’zaro bellashuv uchun sharoit qoldirmaydi. Raqobat demonopolizatsiyani 
talab qiladi, o’zaro bellasha oladigan ko’pgina korxonalar bo’lishini taqozo etadi. 
Raqobatning asosiy sohasi - bozor, bozorda turli korxonalar tovarlari raqobatga 
kirishadi. Raqobat faqat tovarlarni sotuvchilar emas, balki xaridorlar o’rtasida ham yuz 
beradi. Korxonalar kerakli vosita, xom ashyo, materiallar sotib olish, ishchi kuchini 
yollash uchun ham kurashadilar”
4
- deb ta’kidlanadi. Ya’ni, yuqoridagi ta’riflardan 
ko’rinadiki, raqobat faqat bozor iqtisodiyotiga xos, degan qoida ilgari suriladi. 
Shuningdek, ba’zi bir iqtisodiy manbalarda mehnatga oid bellashuv bir 
turinining boshqasidan sifat jihatidan farqlanishini ta’kidlanib, «raqobatlashuv», 
«raqibchilik», «bellashuv», «musobaqalashuv» tushunchalarining mazmuni farqlab 
berilgan. Bugungi kunda mazkur tushunchalarning o’zaro nisbati va tafovutini 
quyidagicha izohlash mumkin (1-jadval). 
Ba’zi bir adabiyotlarda raqobatning nafaqat bozor iqtisodiyotiga, balki 
ma’muriy-buyruqbozlik tizimiga ham taalluqli ekanligi e’tirof etiladi. Jumladan, 
buyruqbozlik iqtisodiyoti ikki muhim xususiyati bilan ajralib turadi: birinchidan, 
barcha moddiy resurslarga amalda ijtimoiy mulkchilikning bo’lishi; ikkinchidan, 
resurslardan foydalanish hajmlari, ishlab chiqarishni tashkil etish, mahsulotlarni 
taqsimlash va shu kabilarga taalluqli barcha asosiy qarorlarning markaziy davlat 
organlari tomonidan qabul qilinishi. Davlat mulki bo’lgan korxonalar ishlab chiqarishni 
ham uning ko’rsatmalari - ishlab chiqarish rejalari asosida amalga oshirar edi. Ammo, 
Shunday bo’lsada, hatto Shunday vaziyatlarda ham xo’jalik sohasida raqobat kurashi 
faqat yashirin va buzilgan shakllarda mavjud edi. Xo’jalik xodimlari davlat organlarida 
o’xshash korxonalarga qaraganda pastroq reja topshiriqlari - bajarish osonroq, oshirib 
bajarganlik uchun davlat tomonidan moddiy va ma’naviy rag’batlantiriladigan hamda 
obro’ beradigan ko’rsatkichlar uchun kurash olib borar edilar. Davlat korxonalari 
o’rtasida fondlar va limitlar uchun, foydali va ishonchli yetkazib beruvchilarga birkitish 
uchun kurash borar edi. Tarmoqlar esa resurslar olish uchun o’zaro kurashardi.