Namangan muhandislik-qurilish instituti

Xisobiy tushuntirish xati quyidagi bo’limlardan tashkil topgan:

A) Kirish;

B) Gazlashtirilayotgan xududning ko’rsatkichlari va dastlabki asosiy ma’lumotlar;

V) Foydalanilayotgan gazning ko’rsatkichlari;

G) Axoli sonini aniqlash;

D) Turar joylar uchun yillik gaz sarflarini xisoblash yashash xonalari sharoitida kir yuvishga sarf bo’ladigan issiqlikni xisobga olingandagi mayishiy – xo’jalik extiyoji uchun issiq suv va ovqat tayyorlash;

E) Ishlab – chiqarishga ta’luqli bo’lmagan savdo va maishiy xizmat qo’rsatish korxonalarining extiyojlariga gazning yillik sarfini xisoblash;

J) Kommunal – maishiy extiyojlariga gazning yillik sarfini xisoblash (xammom va kir yuvish korxonalari);

Z) Sog’liqni saqlash muassasalarida gazning yillik sarfini xisoblash (kasalxonalar);

I) Restoran, kafe va oshxonalarda gazning yillik sarfini xisoblash;

K) Non va qandolat maxsulotlari ishlab chiqarish korxonalarida gazning yillik sarfini xisoblash;

L) Isitish va ventilyatsiya extiyojlariga gazning bir soatdagi maksimal sarflarini xamda markazlashgan issiq suv bilan ta’minlash extiyojlariga gazning o’rtacha soatlik sarflarini xisoblash;

M) Axolini kundalik maishiy extiyojlariga ketadigan gazning soatlik sarfini xisoblash (ovqat va issiq suvni tayyorlash, mayishiy xizat ko’rsatish korxonalarining iste’moli);

N) Non va zavodi, restoran va oshxonalar, kasalxonalar, kir yuvish korxonalari, xammomlarga gazning soatlik sarflarini xisoblash;

O) Tanlangan gaz ta’minoti sistemasining tasviri;

P) Past bosim gaz quvurlarining gidravlik xisobi;

R) O’rta va yuqori bosim gaz quvurlarining gidravlik xisobi, gaz bosimini sozlash punktining (GRP) turlarni tanlash;

T) Turar joy binolari gaz ta’minotini xisoblash, unga binoning ichki gaz quvurlari gidravlik xisoblarini xam kiritish;

U) Aloxida vazifa bo’yicha gaz uskunasi ishlashini bayon qilish va konstruktsiyalarini tasvirlash;

F) Foydalanilgan adabiyotlarning ro’yxati.

2.Chizma qismi

Loyixaning chizma qismi mikrarayon kasalxonasi, oshxonasi, non zavodi, qozonxonasi, xammom va kir yuvish korxonalarining gaz tarmoqlari, GRPlari qayd etilgan M.1:2000 masshtabdagi bosh plandan tashkil topadi. Mazkur bosh planda shuningdek, gaz kuvurlarining chizmasi, uzunliklari va diametrlari ko’rsatiladi. Bundan tashqari, past va o’rta (yuqori) bosim kuvurlarining xisobiy sxemalari, xar bir xisob uchastkasidagi gazning xarakat yo’nalishlari, tugun sarflari, xisobiy sarflar, (m³/soat ifodasida, diametrlar millimetrda, uzunliklar metrda) o’rta va yuqori bosm tarmoqlari esa kilometrda, past bosim tarmoqlaridagi bosm yo’qolishlari Paskallarda (o’rta va yuqori bosm tarmoqlarida ata da), tugunlarning bosimlari Paskalda ko’rsatiladi.

- o’rta bosimli taroqlar uchastkaning M_g1:500, M_v1:50 (M_v1:100) mashtabidagi uzunasiga kesimi,prafili;

- gaz ta’minoti sistemasining uskunalari yoki gaz asbobining konstruktiv sxemasi yoki chizmasi;

- gazlashtirilayotgan turar-joy binosining (M 1:100) masshtabidagi andazasi, bir xil qavat planida va binoning ichki gaz kuvurlarining aksonometrik sxemasi. Bino planida gaz uskunalari, gaz kuvurlari, tutun chiqarish va shamollatish kanallari ko’rsatiladi. Aksonometrik sxemada esa gaz kuvurlarining diametrlari, uchastka va tik kuvurlarning tartib nomerlari ko’rsatilishi kera;

- shartli belgilar, uskuna va ashyolarning sarfiy jadvallari ko’rsatiladi;

- chizma qismining xajmiy 2 vatman varag’idan iborat.
3. Uslubiy qo’llanmalar

A. Mikrarayonning gaz ta’minoti.

1. Hisobiy-tushuntiruv yozuvida gaz bilan ta’minlanadigan ob’ektning ko’rsatkichlari keltiriladi (imoratlar qavatlar, iqlimiy ma’lumotlar). Loyixa vazifasida gaz ta’minotining manbai, gaz ta’minoti manbaidan chiqayotgan yoki ulash nuqtasidagi gazning bosimi va uning boshqa ko’rsatkichlari ko’rsatiladi.

Namangan viloyati Yangiqo’rg’on shahrining gaz ta’minoti tizimini loyihalash; uchun dastlabki ko’rsatgichlar va asosiy ma’lumotlarni QMQ 2.01.01-94 dan qabul qilamiz:

t _{m. is}-tashqi havoning eng sovuq besh kunlik o’rtacha harorat (isitish sistemasi hisobi uchun «B» parametri bo’yicha),t _{m. is} = -14 ⁰С

t_{m. sham}-tashqi havoning eng sovuq oyi o’rtacha harorati (ulsum havo almashinish hisobi uchun «A» parametri bo’yicha), t_{m. sham} = -6 ⁰С

t_{o’r. is} -tashqi havoning isitish davridagi o’rtacha harorati t_{o’r. is}=1,5 ⁰С

t_ich. -xona ichki havosining hisobiy harorati, t _ich= 18 ⁰S

n _is. - isitish davrining davomiyligi. n _is. =128 kun

Bitiruv malakaviy ishi loyihasini bajarishda turar-joy fondining zichligiga va imoratlarning maydoniga bog’liq bo’lgan shahardagi aholi sonini quyidagi ifoda orqali topishdan boshlanadi.

2. Kurs loyiha ishini turar-joy fondining zichligiga va imoratlarning maydoniga bog’liq bo’lgan mikrarayon axoli sonini ko’yidagi ifoda orqali topishdan boshlanadi

, kishi

Bu yerda A-turar-joy binolarning umumiy maydoni, m²;

, m²

S- ko’chalarning (magistral ko’chalardan tashqari), transport qatnash yo’llari ham hisobga olingan turar-joy noxiyasi (rayoni)ning, mavzesi (mikrarayon)ning gektar (ga)da ifodalangan maydonni;

a- turar-joy fondining zichligi (m²/ga) QMQ 2.04.08-96; yoki SHNQ 2.04.08.13 (1 yoki 2 jadvaldan)

ƒ- bir kishiga mo’ljallangan umumiy turar-joy maydonining me’yori (normasi). /kishi.

Hisoblangan natijalarni 3-jadvalga kiritamiz.

Yirik va yirikroq shaharlarda qurilishning birinchi navbatiga mavzellarning aholi soni 12000÷20000 kishi, katta va o’rta shaharlarda 6000÷12000 mo’ljallanadi.

Turar-joy noxiyalarining yirik va yirikroq shaharlardagi aholi soni 40000÷80000 kishi, katta va o’rta katta shaharlarda 25000÷40000 kishi (2) mo’ljallanadi.

1-jadval

Mintaqalar (zonalar)	Mavzey (mikrarayon) xududining umumiy maydoni 1ga bo’lganda, turar-joy binolari; qavatidan taqozo etuvchi turar-joy fondining zichligi, m^2/ga
	2	3	4	5	6	7	8	9	12
Markaziy	3300	4100	4600	5300	5600	5900	6200	6600	6900
SHimoliy	3700	5000	5400	5900	6300	6700	7000	7600
Janubiy	3400	4300	4600	5500	5800	6200	6500	6800	7100

2-jadval

Mintaqalar	Turar-joy noxiyasi(rayon)xududning umumiy maydoni 1ga bo’lganda turar-joy binolari qavatidan taqazo etuvchi joy fondining zichligi, m^2/ga
	2	3	4	5	6	7	8	9	12
Markaziy	2400	2700	3100	3400	3500	3600	3700	3900	4100
SHimoliy	2700	3300	3500	3800	4300	4500	4600	4700
Janubiy	2500	2800	3200	3500	3600	3700	3800	3900	4200

3-jadval

Mavzey aholisini aniqlash jadvali

Kvartal	Imorat larning qavati	Mavzey maydoni S,ga	Turarjoy fondining zichligi /a/ m^2/ga	Turar-joy binolarning umumiy maydoni, A, m^2;	Umumiy maydonning belgilangan miqdori /normasi f,m^2/ kishi	Yashovchilar soni, kishi
1
2

3. 
   Uy–joy sharoitida kir yuvishni hisobga olgandagi turar-joy binolarning yillik gaz sarfi quydagi ifoda bo’yicha aniqlanadi
   

bunda N-gazdan foydalnuvchi yashovchilarning soni, kishi;

Z₁-markazlashgan issiq suv ta’minotiga va gaz plitasiga ega bo’lgan xonadonlarda (kvartallarda) yashovchilarning qismi (koeffetsent qo’rinishida); (4-ilova)

Z₂-gazli suv isitkichlar va gaz plitalariga ega bo’lgan xonalarda (kvartiralarda) yashovchilarning qismi (koffetsent ko’rinishida);

Z₃-gazli suv isitkichlari va markazlashgan issiq suv ta’minotiga bo’lmagan, faqat gaz plitalariga ega bo’lgan xonadonlarda (kvartiralarda) yashovchilarning qismi (koeffitsent ko’rinishida);

n₁-markazlashgan issiq suv ta’minotiga va gaz plitalariga ega bo’lgan xonadonlar (kvaritiralar)da yillik issiqlik sarfining belgilangan me’yori (normasi) MDj (kishi); (2-ilova);

n₂-gazli suv isitkichlar va plitalariga ega bo’lgan xonadonlar (kvartallar)da yillik issqlik sarfining belgilangan me’yori (normasi), MDj (kishi); (2-ilova)

n₃-gazli suv isitkichlari va markazlashgan suv ta’minoti bo’lmagan, faqat gaz plitalarga ega yuo’lgan xonadonlar (kvartiralar)da yillik issiqlik sarfining belgilangan me’yori (normasi), MDj (kishi) (2-ilova)

-foydalanilayotgan gazning pastki yonish issiqlik, MDj/m³,

(3-ilova)

Turar-joy binolarining jamlangan sarfini 5% kattaligida olinadigan ishlab – chiqarish bilan bog’liq bo’lmagan, savdo aholiga maishiy xizmat ko’rsatish korxonalarintgsh extiyoji uchun gazning yillik sarfi quyidagicha topiladi.

Q_mx = 0,05 Q _t.j.b., m³/yil

4. 
   Kommunal maishiy ehtiyojlari uchun gazning yillik sarfi, ularning soni va kuvvatiga (o’tkazish qobiliyatiga, ishlab – chiqaruvchanligiga) hamda issiqlik sarf qilish belgilangan me’yoriga (normasiga) bog’liq.
   
   0. 
      Hammomlarning yillik gaz sarfi
      

, m³/yil

bunda K₁ - hammom xizmatidan foydalanuvchilar (markaziy issiq

suv bilan ta’minlanmagan va gaz isitkizlariga ega bo’lgan yashrvchilar) sonini xisobga oluvchi koeffitsent;

52-xammomga bir kishining o’rtacha qatnash soni (4);

n₄-hamomda bir kishining bir marta yuvinishi uchun sarf bo’ladigan issiqlik me’yori (1); (2-ilova)

0. 
   
   
1. 
   Kir-yuvish korxonalarining yillik gaz sarfi
   

m³/yil

bunda K₂-kir yuvish qorxonasi xizmatidan foydalanuvchilar sonini hisobga oluvchi koeffetsent;

b-bir kishidan bir yilda ttadigan kuruk Kir kiyim-kechakning belgilangan meri (normasi) (4) b=100kg/kishi yil

P_s-kir yuvish korxonalarida I tonna quruq kir kiyim-kechakni yuvish uchun sarf bo’ladigan issiqlikning belgilangan meri (normasi) (I); (2-ilova)

5. 
   Kasalxonalarning yilik gaz sarfi.
   

Loyihada 1000 yashovchiga kasalxonalard 12 ta o’rin qabul qiladi. Ovqat va xo’jalik – maishiy, xamda davolash extiyojlariga issiq suv tayyorlash (kiyim-kechakni yuvishsiz) uchun gazning yillik sarfi

m³/yil

n₆,n₇-,bir kasalga bir yilda issiqlikning sarflanish me’yorlari (1)(ovqat va issiq suv tayyorlash uchun). (2-ilova)

7. Restoran, oshxona va kafellarga gazning yillik sarfi. Axolining restoran va oshxonalar xizmatidan foydalanidan qisimning umumiy sonini 25% ga teng deb qabul qilinadi.

bunda n = 365(n₈ + n₉)

n₈,n₉-,bir tushlik va nonushta (kechlik) ni tayyorlashga ketadigan issiqlik sarfining belgilangan me’yori (normasi) (1). (2-ilova)

8. Non ishlab chiqarish zavodiga gazning yillik sarfi (5). Bir kishi uchun kunlik non maxsulotini 0,6 kg deb qabul qilamiz.

SHundan:

0,3 kg – dumaloq non

0,2 kg – bo’lka va boshqalar

0,1 kg - qandolat maxsulotlari

Zaruriy non maxsulotlarining yillik xajmi

Dumaloq non

Bulka va batonlar

Qandolat maxsulotlari

Non zavodga gazning yillik sarfi

Bunda n₁₀, n₁₁, n₁₂ – dumoloq non, bulka va batonlar, qandolat maxsulotlarining 1 tonnasini yopishga, pishirishga sarf bo’ladigan issiqlikning belgilangan me’yorlari (normalari) (1) (2-ilova)

Mavzey (mikrarayon) yillik gaz sarfini 4-jadvalga yozib qo’yiladi.

4-jadval

№	Iste’molchilar	O’lchov birligi	Miqdori	QMQ bo’yicha issiqlik sarfi normasi	Gazning yillik sarfi m^3/yil
	Turar joy binolari	kishi
	Maishiy xizmat ko’rsatish korxonalari
	Hammomlar	kishi
	Kir yuvish korxonalari	tn
	Kasalxonalar	joy
	Restoran va oshxonalar	kishi
	Non zavodi	tn
	Markaziy isitish
	SHamollatish
	Markaziy issiq suv ta’minoti
	. . .
	Umumiy sarf

9. Isitishga gazning maksimal soatlik sarfi quyidagi ifoda bo’yicha aniqlanadi.

Bunda q_is-turar-joy binolarining 1m² umumiy maydonini isitishga sarflanadigan maksimal issiqlik oqimining yiriklashtirilgan ko’rsatkichichi, Vt, (QMQ 2.04.07-96);

A- turar-joy binolarning umumiy maydoni, m²;

K₁- jamoat binolarini isitishga sarflandigan issiqlik qiini hisobga oluvchi koeffitsenti; aniq ma’lumot berilmagan taqdirda 0,25 ga teng qilib qabul qilinadi;

- isitish qurilmalarining foydali ish koeffitsenti, qozonlar uchun 0,8 isitish pechkalari uchun esa 0,65÷0,80 deb qabul qilinadi;

- gazning pastki yonishining issiqligi, MDj/m³.
Turar- joy binolarining I m² umumiy maydoninini isitishga sarflanadigan maksimal issiqlik oqimining yiriklashtirilgan ko’rsatgichi, Vt, (4) q_is.

Turar- joy imoratlarining qavati		Binoning tavsifi	tn.o ^oS
			-5	-10	-15	-20	-25	-30	-35
I		2	3	4	5	6	7	8	9
1985 yilgacha qurilgan imoratlar uchun
I-2	Quvvat tejamkorlik		148	154	160	205	213	230	234
3-4	tadbirlarini hisoga olmagan holda		95	102	109	117	126	134	144
5 va undan yuqorisi			65	70	77	79	86	88	98

I-2	Quvvat tejamkorlik	147	153	160	194	201	218	222
3-4	tadbirlarini hisoga olgan holda	90	97	103	111	119	128	137
5 va undan yuqorisi		65	69	73	75	82	88	92

1985 yildan keyin qurilgan imoratlar

I-2	Yangi andozasi	145	152	159	166	173	177	180
3-4	bir xil loyixa	74	80	66	91	97	101	103
5 va undan yuqorisi bo’yicha		65	67	70	73	81	87	89

10. Jamoat binolarining shamolatishga (ventilyatsiyaga) gazning maksimal soatli sarfi

Bunda K₂=0,4 - 1985 yilgacha qurilgan jamoat binolarining ventilyatsiyaga issiqlik sarfini hisobga olvchi koeffitsent;

K₂=0,6 - 1985 yildan keyingi qurilganlar uchun.

11. Markaziy issiq suv ta’minotiga gazning o’rtacha soatlik sarfi

Bunda m-markaziy issiq suv ta’minotiga ega bo’lgan yashovchilar soni

m = Z_{1 *}N, kishi

Z₁-mavzeydagi markaziy issiq suv ta’minotiga ega bo’lgan yashovchilar sonini hisobga oluvchi koeffitsient;

q_is.s.-1 kishiga bir kecha-kunduzda suv sarf qilish o’rta me’yoriga bog’liq bo’lgan bir kishi uchun markaziy issiq suv ta’minotiga o’rtacha soatlik issiqlik sarfining yiriklashtirilgan ko’rsatkich, Vt(4).

Hisobot ishlarida, jamoat binolarida issiq suv iste’mol qilishni hisobga olingandagi issiq suv o’rtacha bir kecha-kunduzlik sarfini 1 kishiga 105 litr deb qabul qilish mumkin.

Bunda q_is.s =376 Vt, bo’ladi, -MDj/m³, = 0,8-qozon qurilmalari yoki suv ilitkichlarining f.i.k.

12. 
    Isitish uchun gazning yillik sarfi
    

Bunda

- Isitish uchun gazning o’rtacha soat sarfi, m³/soat;

- isitish uchun gazning maksimal soat sarfi (9 punkt bo’yicha);

t_ich – xona ichki havosini hisobiy xarorati, ⁰S, t_ich=18⁰S;

t_o’r.is- tashqi havoning isitish davridagi o’rtacha harorati (3);

t_m.is.- tashqi havoning eng sovuq besh kunlik o’rtacha xarorat (isitish sistemasi xisobi uchun «V» parametri bo’yicha) (3)

- isitish davrining davomiyligi (3). (2-ilova)

12. 
    SHamolatish uchun gazning yillik sarfi
    

Bunda

Z = 16 soat, shamolatish sistemasining bir kecha-kunduzda ishlash soati (agarda berilmagan bo’lsa);

- shamolatish sistemasida xavoning isitish uchun gazning o’rtacha soat sarfi


- shamolatish sistemasida xavoning isitish uchun gazning maksimal soat sarfi (10-punkt bo’yicha)

t_m.sham.- tashqi havoning eng sovuq oyi o’rtacha xarorati (umumiy havo almashinish hisobi uchun «A» parametrii bo’yicha) (3)

12. 
    Markaziy issiq suv ta’minoti uchun gazning yilik sarfi
    

- yoz davrida issiq suvning o’rtacha soat sarfining pasayishini xisobiga oluvchi koeffitsienti (4)

t_c.yoz.= +15⁰S, t_c.kish= +5⁰S – sovuq suvning yoz va qish davridagi xaroratlari (4)

Q_is.s.-issiq suv ta’minoti uchun gazning o’rtacha soat sarfi (11-punktga qarab).

12. 
    Gazning yillik sarfi shahar yoqilg’i sistemasining belgilaydi. Gaz tarmoqlari va inshootlarini hisoblashda bu sarfdan foydalanilmaydi. Hisob uchun asos qilib gaz iste’mol ob’ektlarining ish jarayoniga bog’liq bo’lgan soat sarfi olinadi. Soat sarf iste’molchilarning yillik sarfining maksimal soat koeffitsenti hisobiga olingandagi ulushi deb quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.
    

K_m-maksimal soat koeffitsenti.

Maishiy iste’molchilar uchun maksimal soat koeffitsenti gazdan foydalanuvchi yashovchilar soniga bog’liq bo’ladi. (1)

Yashovchilar soni, ming kishi	1	2	3	5	10	20	30	40	50	100
K	1/1800	1/2000	1/2050	1/2100	1/2200	1/2300	1/2400	1/2500	1/2600	1/2800

16. Kommunal – maishiy va boshqa korxonalarning soat sarflari shu korxonalarning maksimal soat koeffitsientlarini xisobga olib (1.7) ga muvofiq aniqlanadi.

Kommunal – maishiy korxonalarining maksimal soat koeffitsientlari (1)

Korxonalar	Maksimum soat koeffitsientlari, K
Xammomlar	1/2700
Kir yuvish mashinalari	1/2900
Jamoat oshxonalari	1/2000
Non va qandolat maxsulotlari ishlab-chiqaruvchi korxonalar	1/6000

Gazning hisobiy soatli sarflarini 6-jadvalga qo’yamiz

Gazning hisobiy soatli sarflari

6-jadval

№	Iste’molchilar	Q yil m^3/yil	QMQ 2.04.08.96	Qxs m^3/s	Eslat malar
1.	Turar-joy binolari				p/b
2.	Maishiy-xizmat ko’rsatish korxonalari				p/b
3.	Xammomlar		1/2700		o’/b
4.	Kir yuvish korxonalari		1/2900		o’/b
5.	Kasalxonalar		1/2700		p/b o’/b
6.	Non zavodi		1/6000		p/b o’/b
7.	Restoran va oshxonalar		1/2000		o’/b
8.	Markazlashtirilgan isitish				o’/b
9.	SHamollatish				o’/b
10.	Markaziy issiq suv ta’minoti				o’/b
	Jami:				o’/b
SHuningdek past bosim tarmoqlarida
Qozonxonalarda

Gazning isitish pechkalari uchun bir soatlik sarfi gazning maishiy ehtiyoji soatlik sarflariga qo’shilmog’iga zarur.

17. Gaz tarmoqlarning gidravlik hisobi qilishning vazifasi ta’minlanish manbaidan eng uzoqda joylashgan istemolchilarga ruxsat etilgan bosim yo’qotishidan va gazning xisobiy soatlik sarflari miqdoriga qarab gaz quvurlarining diametrlarini aniqlashdan iboratdir.

DLI va kurs loyiha ishida past va o’rta (yuqori) bosim tarmoqlarining ikki bosqichli gaz ta’minoti sistemasi qabul qilingan.

18. Pastki bosimning gidravlik hisobi quyidagi tartibda bajariladi: tumanlarning bosh planida GRPni joylashtirish o’rni aniqlanadi. Har bir GRP orqali o’tadigan hisobiy soatlik sarflariga va eng qulay harakat radiusiga qarab GRPning o’rni va soni qabul qilinadi. SHkafli GRPlarning eng qulay, iqtisodli ta’minlash radiusi 50¼300 m ga teng, statsionar GRP larniki 400¼800 m. Gaz quvurlarining ko’cha yo’llari bo’ylab yotqizishni belgilanadi. Hisobiy soatlik sarflari 50 m³/soatdan ortiq bo’lgan iste’molchilarni o’rta bosim tarmoqlariga ulanadi. Tarmoqlarning sxemasi bo’ylab gaz kuvurlarini hisoblash uchastkalariga bo’lib chiqiladi va ularning xaqiqiy uzunliklari metr o’lchamida ko’rsatiladi. Barcha hisoblash uchastkalari va halqasimon gaz quvurlari tartib bo’yicha raqamlanib chiqiladi. So’ngra past bosim tarmoqlari uchastkalarining hisobiy uzunliklari va ta’minlanish shartlari aniqlanadi. Agarda iste’molchilar gaz quvurlarining bir tamoni bo’ylab joylashgan bo’lsa, u xolda bunday uchastkalarni bir tamonlama ta’minlovchi deyiladi. Unda uchastkaning xisobiy uzunligi haqiqiy uzunligini yarimiga teng bo’ladi, ya’ni . Agar iste’molchilar gaz quvurlarining ikki tamoni bo’ylab joylashgan bo’lsa, u holda bunlay uchastkani ikki tamonlama ta’minlovchi deyiladi. Bunday uchastkanirng hisobiy uzunligi haqiqiy uzunligiga teng bo’ladi, ya’ni . Hab bir uchastkaning hisobiy soatlik sarfini aniqlash avval tarmoqni solishtirma, yo’lovchi va ekvivalent sarflari topilishi kerak.

Yo’lovchi sarflarini aniqlashda ikki usul mavjud. SHulardan biri A.A.Ioninning «Gaz ta’minoti» darsligida beriladi. Birinchi usuld aholii zichligi bir xil qaraladi, ikkinchi usulda esa zichlikni xar xillik sharoitida yo’lovchi sarflari topiladi. A.A.Ionin darsligida ikkinchi usul yechilishi beriladi.

Biz aholi zichligi bir xil bo’lgan, ya’ni birinchi usulni ko’rib chiqamiz.

Quyidagi ifoda bilan 1 metr uzunlik uchun solishtirma sarf aniqlanadi

q_{sol = , m}³_/soat.m

Bunda -past bosim tarmog’i uchun umumiy hisobiy soatlik sarf, m³/soat;

- gaz quvurlari uchastkalarining hisobiy uzunliklarining yig’indisi.

17. Past bosim tarmog’ining har biri uchastkasi uchun yo’lovchi sarf quyidagi ifoda bilan aniqlanadi.

m³/soat

Tarmoq uchastkalari yo’lovchi sarfining yig’indisi past bosim tarmoqlari umumiy hisobiy soatlik sarfiga teng bo’lishi kerak

Farq 5% gacha ruxsat etildi.

Ekvivalent sarf

bu yerda 0,5- yo’lovchi va tranzit sarflari miqdoriga bog’liq bo’lgan koeffitsient.

Past bosim gaz quvurlari gidravlik hisoblarini bajarishning bir necha usullari mavjuddir. Bular: tugun sarflari usuli, tranzit va yo’lovchi sarflari va boshqalar. Mazkur qo’llanmada gidravlik hisobotning tugun sarflari usulida bajarish keltiriladi.

Tugunlardagi sarflarni aniqlaymiz. Tugun sarfi-tugunga tutashgan barcha uchastklarning ekvivalent sarflarining yig’indisi, past bosm tarmoqlarining umumiy soatlik sarfiga tengdir.

Yo’lovchi ekvivalent va tugun sarfnining jadvalini tuzamiz.

7-jadval

№	Uchastka nomeri	m.	m.
					=			=

Past bosim tarmog’ining hisoblash sxemasini alohida chizib olamiz.

Ta’minlovchi manba (GRP) dan ko’cha tarmog’ining eng uzoqdagi nuqtasigacha eng qisqa yo’l bilan taqsimlanish ehtimoli bo’lgan gaz oqimini qabul qilamiz va sxemada gazning yo’nalishini o’qlar bilan ko’rsatamiz.

Nolь nuqtalarni (oqimlarning uchrashuv nuqtalarini) belgilaymiz.

Uchastkalardagi hisobiy sarflarni topish ishlarini qoidaga muofiq tanlangan oqim yo’nalishiga teskari, ya’ni nolь nuqtalaridan boshlab olib boramiz. Oxirigi uchastkaning (nolь nuqtaga tutashuvchi) hisobiy sarfi shu uchastkaning ekvivalent sarfiga teng. Qolgan uchastkalarda hisobiy sarflar shu uchastkaning oxiridagi tugun (uzel) sarflari yig’indisiga hamda shu tugundan keyin turuvchi uchastkaning xisobiy sarflarining qo’shilmasiga teng.

(m) uchastkaning hisobiy uzunligi

Q_k- uchastkaning hisobiy sarfi, m³/soat

d_t x S - gaz quvurining qabul qilingan tashqi diametri va devorning qalinligi, mm;

h - uchastkada yo’qotiladigan bosim, Pa;

R_tug- tugundagi bosim, Pa;

q_tug-tugundagi sarf, m³/soat

Quyidagi ifoda orqali 1 m uzunlikda yo’qotiladigan o’rtacha solishtirma bosim aniqlandi.

Bunda H-taqsimlash gaz quvurlarida ta’minlash manbai (GRP) dan yarim xalqa bo’ylab nolь nuqtalarigacha yo’qotiladigan bosim, Pa QMQ 2.04.08-96 ga muvofiq. N=1200 Pa / 120 mm suv ustuniga /ga teng;

-taqsimlash gaz quvurining GRP dan yarim halqa bo’ylab nolь nuqtasiga bo’lgan haqiqiy uzunlik, m.

SHundan so’ng nomogramma (1-rasm), / 5,7,8 / yoki hisoblash jadvallari bo’yicha uchastkalardagi hisobiy sarflar va solishtirma bosim yo’qotishlar orqali uchastkaning diametrlarini va shu diametrni uchastkadagi 1 pm uzunlikda yo’qotiladigan bosimlar aniqlanadi.

ni uchastkaning hisobiy uzunligi ga ko’paytirish bilan har bir uchastkalardagi bosim yo’qotilishi topiladi:

Pa (mm suv ustuni)

1,1 - joylardagi qarshiliklarda bosim yo’qolishini hisobga oluvchi koeffitsient.

Har ikki yo’nalish yarim halqalari bo’ylab yo’qotiladigan bosimlar bir-biriga miqdor jihatdan mos kelmasligi 10% dan oshmasligi lozim va GRPdan eng uzoqda joylashgan ko’cha gaz tarmog’ining nuqtasigacha yo’qolishi tavsiya etilgan (1200 Pa) bosimning hammasi ishlatilgani ma’qul. SHuni ham nazarda tutish zarurki, yer osti gaz quvurlarining eng minimal diametri ga teng bo’lishi kerak.

Halqasimon gaz quvirlarida yarim yo’nalishlardagi bosim yo’qotishlar bir-birlariga ruxsat etilganidek yaqinlashtirilgach, oxirgi hisob natijalari hisob sxemalarining uchastkalariga va past bosim gaz quvirlarining gidravlik hisobiy jadvaliga yozib chiqiladi. shuningdek, sxemaning tugunlarida tugun bosimlari ham yozib chiqiladi.

8-jadval

Past bosim gaz quvirlarining gidravlik hisoboti

Halqa raqami	Uchastka nomeri	Uzunlik m	Hisobiy sarf m^3/soat	Dia-metr mm	Bosim yo’qolishi		Bog’lan-maslik %da
					I PM ga Pa	Uchast-kaga Pa h