Namangan muhandislik-qurilish instituti

1	2	3	4	5	6	7
8

19. O’rta (yuqori) bosim gaz quvirlarining gidravlik hisobini ishlab chiqamiz. o’rta bosim gaz quvirlariga GRP, hammom-kir yuvish kombinati, qozonxona, non zavodi va boshqa yirik bir joyga to’plangan iste’molchilar ulanadi.

O’rta (yuqori) bosim gaz quvirlarining trassasi mumkin qadar yirik bir joyga to’plangan iste’molchilar yaqinidan o’tkazilishi kerak va ular tupik yoki halqasimon shaklda yotqiziladi.

Uchastkalar nomerlanadi, trassa oxiridan boshlab uchastkalarning hisobiy sarflari aniqlanadi va gaz oqimiga qarshi iste’molchilarning hisobiy sarflarini jamlab chiqariladi. Uchastkalarning haqiqiy uzunlari km ifodasida aniqlanadi va yozib chiqariladi.

Gaz manbai GRSdan chiqishda yoki ulanish nuqtasida gazning bosimi qanday bo’lishi topshiriqda beriladi.

O’rta bosim halqasimon tarmoqlari uchun oqimlar uchrashadigan nuqtada absolyut bosim (0,32 MPa), tupik tarmoqlarda esa oxirgi iste’molchi oldida (0,22 MPa)ga teng deb olinadi.

Gidravlik hisobot ulanish nuqtasidan (GRS yoki yuqori bosim GRPsidan) olib borilib, quyidagi ifoda orqali bosim yo’qotilishi parametrini (kvadrat bosim yo’qolish) aniqlashdan boshlanadi.

,

bunda -ulanish nuqtasi yoki GRSdan tupik tarmoqlarning oxirgi tuqtasigacha yoki yarim halqa tarmoqda oqimlarning uchrashish nuqtasigacha km birligida joylardagi qarshiliklarda bosim yo’qotilishlarni hisobga olingan gaz yo’lining uzunligi, km.

Uchastkalarda gazning hisobiy-soatlik sarflari va orqali (3-rasm) nomogrammasidan foydalanib tarmoqning har bir uchastkasi uchun diametr va haqiqiy bosim yo’qotilish parametrini aniqlanadi. So’ngra 1-2 uchastkasi oxiridagi absolyut bosim topiladi.

ata,

bunda .

Bu topilgan R_ox2 birinchi uchastkaning oxiridagi bosim 2-3 uchastka uchun boshlang’ich bosim hisoblanadi va keyingilari shu yo’sinda topilaveradi.

Halqasimon gaz tarmoqlarida GTS dan halqagacha bo’lgan uchastka uchun nomogrammadan diametr topilganda ikki diametrning kichigi halqasimon uchastkalarida esa katta diametr tanlash kerak.

SHunday qilib, halqasimon gaz quvuri uchun bir xil diametr qabul qilish va har bir GRP oldida taxminan bir xil gaz bosimini ta’minlash mumkin.

Oxirgi nuqtaga keladigan bosim dastlabki berilgan yoki tayin qilib olingan R_ox ga taxminan yaqin bo’lishi kerak. Hisobning natijalar hisoblash sxemasiga va o’rta (yuqori) bosim gaz quvurlarining gidravlik hisoblash jadvaliga yozib qo’yiladi.

9-jadval

Hisob-lash uchastka-lari	Soatlik sarf m^3/soat	Diametr mm	Uchastka uzunligi		Boshlan-g’ich nuqta bosimi Rb, ata	Bosim yo’qoti-lish parame-tri,	Oxirgi nuqta bosimi Rox, ata	Oxirgi nuqta bosimi Rox, MPa
			km	km
1	2	3	4	5	6	7	8	9

Gaz quvurlari
SHaharlarning tashqi gaz tarmoqlari choksiz po’lat quvurlardan DAST 8732-78 (diametri d_t = 45 325 mm) yoki elektropayvandlangan to’g’ri chokli DAST 10705-80 va DAST 10704-76 (diametri d_t = 10 530 mm) bo’yicha loyiha qilinadi.

Bu yer osti gaz quvurlarining devor qalinliklari 3 mm, yerdan tashqaridagilariniki esa 2 mm dan kam bo’lmasligi shart. Yer osti gaz quvurlarining yotqizish chuqurligi, ya’ni quvur ustidan yer yuzasigacha bo’lgan masofa 0,8 m. Yer osti gaz quvurlarining minimal (eng kichik) diametri d_sh = 50 mm. Posyolkalar va qishloq aholi punktlari gaz ta’minoti uchun gazning bosimi 0,3 MPa dan ortiq bo’lmagan hollarda DAST 18599-73 polietilen gaz quvurlaridan foydalanish mumkin. Bunday gaz quvurlari faqat yer ostiga yotqizish usulida olib borilishligi, hamda yotqizilgan quvurlar ustidan to yer yuzasigacha bo’lgan chuqurlik 1 m dan kam bo’lmasligi kerak.

Bino ichlaridan o’tkaziladigan bosimlari 5000 Pa dan oshmaydigan gaz quvurlari uchun DAST 3262-75 suv-gazlarni o’tkazishga mo’ljallangan gaz quvurlardan foydalaniladi.

Asosiy uskunalar

Er osti taqsimlovchi gaz quvurlariga gidravlik (zatvorlar) berkitgichlar (GB), kondensat yig’uvchilar (KY), nazorat (quvurlari) naychalari (NN), nazorat punktlari (NP) va boshqa uskunalar qo’yiladi.

Gaz quvurlarining ayrim uchastkalari va iste’molchilarni berkitish (ya’ni gazini to’xtatish) uchun quduqlarga (kranlar va zadvijkalar) berkitgichlar o’rnatiladi.

Faqat yer osti past bosim gaz quvurlariga gaz to’xtatguvchi tuzilmalar sifatida gidravlik (zatvorlar) berkitgichlar qo’yiladi.

Gaz berishni to’xtatish uchun gidravlik (zatvorga) berkitgichga suv quyiladi. Gidravlik (zatvor) berkitgichning tipini tanlashda gaz quvurlarining diametriga va ulardagi maksimal bosimlarga qarab bajariladi.

UG-33 tipli gidravlik berkitgichlar bosim 3 kPa gacha va d_sh = 150 200 mm diametrli gaz quvurlarida, UG-30 tipli gidravlik berkitgichlar bosim 4 kPa gacha va d_sh = 50 150 mm diametrli gaz quvurlarida qullaniladi.

Gaz quvurlarining temir yo’l, tramvay yo’llari, yer osti kanallari, avtomobilь yo’llari bilan kesishgan joylari odatda g’ilofga olindi. SHu g’ilofga olingan gaz quvurlari qismini nazorat qilish va butunligini aniqlash uchun g’ilofning bir uchi tomoniga nazorat trubkasi o’rnatiladi.

Doimiy ravishda gaz quvurlari izolyatsiyasining holatini nazorat qilish va «quvur-er» elektr potentsiyalini o’lchab borish uchun nazorat punktlari xizmat qiladi. Ular har 200 m masofada o’rnatiladi. Gaz quvurlarining eng past nuqtalariga kondensatlarni (suyuqliklarni) yig’ish va chiqarib tashlash uchun kondensat yig’gichlar UG-5-63 o’rnatiladi.

Kovyorlar katta cho’yan quyma UG-36, katta po’latdan payvandlangan UG-37, kichik po’latdan payvandlangan UG-38 turdagi bo’lib, ular kondensat yig’gich, gidrozatvor, nazorat punktlari va boshqalarning quvurlari yer sathiga chiqish qismini ezilishdan saqlaydi. Beton yostiqlarga o’rnatiladi. Katta kovyorlar uchun UP-39, kichiklari uchun esa UP-40 turidagi beton yostiqlar ishlatiladi. Yostiqlar kovyorlarni cho’kib ketishga yo’l qo’ymaydi.

Er osti gaz quvurlarida (kranlar va zadvijkalar) berkitgichlar o’rnatish uchun gaz quduqlaridan foydalaniladi. Ular diametri d_sh = 80 mm flanetsli kranlarni yoki diametri d_sh = 50 100 mm li zadvijkalarni o’rnatish uchun MI-IK-0,9 turidagi kichik dumaloq quduqlar va diametri d_sh = 100 250 mm li zadvijkalarni o’rnatish uchun G-I-IIP-1,8 turidagi chuqur to’g’ri to’rtburchakli yoki G-I-IIK-1,8 turidagi dumaloq quduqlar ishlatiladi.
O’rta bosim yer osti gaz quvurlarining uzunasiga tik kesilgan yuzasi tarmoqning umumiy masofasi 250 300 m bo’lgan uchastkasi uchun M_g 1:500 va M_v 1:50 (100) masshtablarda bajariladi.

Gaz quvurining uzunasiga tik kesilgan yuzasi gaz quvurlarining o’qi bo’yicha yoyilgan ko’rinishda tasvirlanadi. Gaz quvurining uzunasiga tik kesilgan yuzasida:

-er yuzasining dengiz sathiga nisbatan baland-pastligi;

-er osti suvlarining sathi;

-avtomobilь, tramvay va temir yo’llarining gaz quvurlari bilan kesishgan joylari, shuningdek yer osti va yer ustki inshootlari, quduqlari, kovyorlar, nazorat punktlari va trubkalari, gidrozatvorlar, kondensat to’plagichlar va boshqalar;

-zamin (tuproq) to’g’risida ma’lumotlar;

-quvur ustining dengiz sathiga nisbatan baland-pastligi;

-handakning chuqurligi (er sirtidan handak tagigacha bo’lgan masofa;

-gaz quvurlaridagi g’iloflar, ularning diametrlari, uzunliklari, yo’l o’qiga yoki piketlarga bog’lanishlari ko’rsatiladi.

Diametrlari 150 mm va undan kichik gaz quvurlari uzunasiga tik kesma chizmasida bor chiziq bilan tasvirlashga ruxsat etiladi.

Gaz quvurlari uzunasiga tik kesma chizmasini qurish (chizish) namunasi rasmda berilgan.

SHahar va uning iqlimiga tegishli ma’lumotlar (QMQ 2.01.01-94)

1-ilova

t/r	SHahar	Tashqi havoning harorati, tt ^0S			Isitish davrining davom etishi, pis.
		O’rta eng sovuq besh kunlikda «B» parametri	O’rtacha eng sovuq davrda «A» parametri	Isitish davrining o’rtacha harorati, to’r
	Andijon viloyati
1	Andijon	-13	-5	1,6	130
2	Xonabod	-15	-6	1,1	140
	Buxoro viloyati
3	Buxoro	-12	-3	3,1	126
4	G’ijdivon	-13	-3	2,9	127
5	Qorako’l	-12	-3	3,2	122
	Jizzax viloyati
6	G’allaorol	-19	-6	1,4	144
7	Jizzax	-16	-4	2,7	126
8	Do’stlik	-15	-4	2,5	126
	Qashqadaryo viloyati
9	G’uzor	-11	-2	4,7	100
10	Qarshi	-14	-3	3,7	115
11	Mingchuqur	-14	-6	1,6	187
12	Muborak	-13	-3	3,5	122
13	SHaxrisabz	-11	-2	4,1	115
	Novoiy viloyati
14	Zarafshon	-12	-5	1,5	136
15	Novoiy	-13	-2	3,5	123
16	Nurota	-15	-4	2,8	136
17	Uchquduq	-16	-7	1,6	144
	Namangan viloyati
18	Kosonsoy	-12	-4	2,0	138
19	Namangan	-14	-6	1,5	128
20	Pop	-11	-3	1,8	125
	Samarqand viloyati
21	Kattaqo’rg’on	-13	-3	2,8	134
22	Qo’shrovot	-16	-5	1,9	145
23	Samarqand	-12	-3	3,3	133
	Surxondaryo viloyati
24	Denov	-8	0	5,1	89
25	Termiz	-10	-1	4,5	91
26	SHerobod	-8	1	5,4	80
	Sirdaryo viloyati
27	Guliston	-19	-6	1,8	130
28	Sirdaryo	-17	-5	1,8	134
29	Yangier	-16	-4	2,9	121
	Toshkent viloyati
30	Olmaliq	-12	-2	3,2	124
31	Oxongoron	-12	-3	2,9	135
32	Bekobod	-13	-2	3,4	112
33	Oygani	-20	-13	-2,7	236
34	Toshkent	-14	-4	2,7	129
35	CHorvoq	-13	-5	1,7	144
36	CHirchiq	-14	-3	2,8	130
	Farg’ona viloyati
37	Qo’qon	-12	-5	1,8	131
38	Farg’ona	-14	-6	1,9	132
39	SHoximardon	-13	-6	0,6	160
	Xorazim viloyati
40	Urgench	-18	-8	0,8	148
41	Xiva	-17	-7	0,5	143

Har xil turkumdagi is’temolchilar uchun QMQ 2.04.08-96 bo’yicha gazning yillik sarflari

2-ilova

t/r	Gaz is’temolchilari	Gaz iste’molining ko’rsatkichi	Issiqlik sar-fining me’yori, MDj (ming kkal.)
1	2	3	4
	1. Turar-joy uylari
1	Xonadonda gaz plitasi va markaziy issiq suv ta’minoti mavjud bo’lib, gaz ta’minoti: tabiiy gaz bo’lganda	Yil davomida 1 kishiga	2800 (660)
	suyultirilgan gaz bo’lganda		2540 (610)
2	Xonadonda gaz plitasi va gaz suv isitkichlar mavjud (markaziy issiq suv ta’minoti yo’q) bo’lib, gaz ta’minoti: tabiiy gaz bo’lganda	-/-	8000 (1900)
	suyultirilgan gaz bo’lganda		7300 (1750)
3	Xonadonda faqat gaz plitasi mavjud, markaziy issiq suv ta’minoti va gaz suv isitkichlar yo’q bo’lib, gaz ta’minoti: tabiiy gaz bo’lganda	-/-	4600 (1100)
	suyultirilgan gaz bo’lganda		4240 (1050)
	2. Aholiga maishiy xizmat ko’rsatish korxonalari
4	Kir yuvish korxonalari: -mexanizatsiya -lashgan kir yuvish xonalarida kir kiyim-kechaklarni yuvishga	1 t. quruq kir kiyimga	8800 (2100)
	-mexanizatsiyalashgan qurutuvchi shkafli kir yuvish xonalarida kir kiyim-kechaklarni yuvishga		12600 (3000)
	-mexanizatsiyalashgan quritish va dazmollashni bajaradigan kir yuvish xonalarida kir kiyim-kechaklarni yuvishga		18000 (4500)
	Zararsizlantirish bo’lmalari: -bug’-xonalarda kiyim-kechaklarni zarar-sizlantirishga		2240 (535)
	- issiq havo xonalarida kiyim-kechakni zararsizlantirishga		1260 (300)
5	Hammomlar: -vannasiz yuvinish	1 yuvinishga	40 (9,5)
	- vannalarda yuvinish		50 (12)

	3. Jamoat ovqatlanish korxonalari
6	Oshxonalar, restoranlar, kafe: -tush-liklarni (kunduzgi ovqatlarni) tayyorlashga (qancha xo’randalarni qabul qilish qobiliyatidan qat’iy nazar)	1 tushlikka	4,2 (1)
	-nonushta yoki kechki ovqatlarni tayyorlashga	1 nonushtaga yoki kechki ovqatga	2,1 (0,5)
	4. Sog’liqni saqlash muassasalari
7	Kasalxona, to’g’ruqxonalar: -ovqatlar pishirishga	Yil davomida (1 kasal yotoq joyi uchun)	3200 (760)
	-maishiy-xo’jalik va davolash tadbir-lari ehtiyoji uchun issiq suvlar tayyorlashga (kir yuvishlarsiz)		9200 (2200)
	5. Non va qandolat mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalari
8	Non zavodlar, kombinatlar, nonvoy-xonalar: -dumaloq nonlarni yopishga	1 t. mahsulot uchun	2500 (600)
	-baton, bulka, shirin nonlarni yopish-ga		5450 (1300)
	-qandolat mahsulotlari (pechenьe, pryanik, priyojniy, tortlar)ni yopishga		7750 (1850)

Eslatmalar:

1. 
   Jadvalda keltirilgan turar-joy uylari uchun issiqlik sarfining me’yorlarida (normalari)da uy-joy sharoitida kiyim-kechaklarni yuvishga sarflanadigan issiqlikni ham hisobga olingan;
   
2. 
   Maktab, KHK, oliy o’quv yurtlari va boshqa maxsus o’quv yurtlarining laboratoriyalari ehtiyoji uchun gaz ishlatilganda, ularning issiqlik sarflari yil davomida har bir o’quvchiga 50 MDj (12 ming kkal) miqdorda issiqlik sarflanishiga rioya qilmoq lozim.
   

Gaz olinadigan konlar, gazning tarkibi va ko’rsatkichlari

3-ilova

tg’r	Gaz olinadigan konlar	Hajm bo’yicha gaz tarkibining % i								Zich-lik kg/m^3	Q^iyu MDj/m^3	Q^ip MDj/m^3
		SN4	S2N6	S3N8	S4N10	S5N12	SO2	N2	va bosh-qa-lar
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
0	Gazli koni (O’zbekiston)	93	3,1	0,7	0,6	-	0,1	-	2,5	0,771	40,616	36,654
1	Achak koni (Turkmanis-ton)	93	3,6	0,95	0,25	0,31	0,04		1,3	0,776	41,230	37,125
2	Urengoy ko-ni (Tyumen viloyati)	97,64	0,1	0,01			0,3		1,95	0,73	38,841	34,925
3	Ugerь koni (Ukraina)	98,3	0,45	0,25	0,3		0,1		0,6	0,732	39,99	36,07
4	Orenburg koni	85,0	4,4	1,6	0,75	0,55	0,6	1,3	5,0	0,84	40,67	36,664
5	Vuktilь ko-ni (Komi)	74,8	8,8	3,9	1,8	6,4			4,3	1,043	52,32	47,458
6	Yamburg koni (Tyumenь)	95,2	0,04	0,006	0,001	0,1	0,3		4,5	0,578	37,960	34,298
7	SHebelin ko ni (Ukraina	93,3	4,0	0,6	0,4	0,3	0,1		1,3	0,772	41,450	37,405
8	Karadag ko-ni (Azarbo)	93,2	2,1	1,2	1,0	1,2	0,8		0,5	0,807	42,867	38,739
9	Stavropolь koni	98,7	0,33	0,12	0,04	0,001	0,1		0,7	0,727	39,615	35,695

Variant rahbar tomonidan beriladi.

Aholini gaz ta’minotiga jalb etish

4-ilova

t/r	Gaz iste’-molchilari	Variant
		0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
1	Gaz plitasi va markaziy issiq suv ta’minoti mavjud bo’l-gan xonadon umumiy aho-li sonidan % hisobida	100	60	50	80	40	30	50	60	20	70
2	Gaz plitasi va gaz suv isitkichlar mavjud bo’l-gan xonadon (markaziy issiq suv ta’minoti yo’q) umumiy aholi soni-dan % hiso-bida	-	20	30	10	30	40	50	40	50	30
3	Faqat gaz plitasi mav-jud bo’lgan xonadon (gaz suv isitkich-lar va mar-kaziy issiq suv ta’mino-ti yo’q) umu-miy aholi sonidan % hisobida	-	20	20	10	30	30	-	-	30	-

Eslatma: Variant talabalik guvohnomasi nomerining oxirgi raqami bo’yicha beriladi.

O’zbekiston Respublikasi

Oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi

Namangan muhandislik-qurilish instituti

Muhandislik kommunikatsiyalari fakulьteti

«Muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi va montaji» kafedrasi

«Gaz ta’minoti tizimlari» fanidan

kurs loyiha ishiga